സര്‍ക്കാര്‍ തീരുമാനങ്ങള്‍, പ്രത്യേകിച്ച് രാഷ്ട്രീയമായി സെന്‍സിറ്റീവ് കേസുകളില്‍, തിരുത്താന്‍ കഴിവുള്ള ഒരു സ്വതന്ത്രസ്ഥാപനമെന്ന നിലയില്‍ ജുഡീഷ്യറിയുടെ പങ്ക് ഈ തീരുമാനം അടിവരയിടുന്നു. ഉയര്‍ന്നുവരുന്ന ദേശീയവാദ വികാരങ്ങളും നിയമ നടപടികളില്‍ അവയുടെ സാധ്യതയുള്ള സ്വാധീനവും ഉയര്‍ത്തുന്ന വെല്ലുവിളികള്‍ ഈ കേസ് മുന്‍നിരയിലേക്ക് കൊണ്ടുവരുന്നു. നീതിയെ ഉയര്‍ത്തിപ്പിടിക്കുന്നതിനുള്ള പ്രത്യാശയുടെ വെളിച്ചമാണ് ഈ വിധി, നിയമപരമായ തീരുമാനങ്ങളിലെ പക്ഷപാതങ്ങള്‍ക്കും രാഷ്ട്രീയസ്വാധീനങ്ങള്‍ക്കും എതിരെ ആവശ്യമായ ജാഗ്രതയെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു മുന്നറിയിപ്പ് കൂടിയാണ്.
ബില്‍ക്കിസ് ബാനോ കേസിലെ 11 പ്രതികളുടെ അകാലമോചനം റദ്ദാക്കിയ സുപ്രീം കോടതിയുടെ വിധി ഇന്ത്യന്‍ ജുഡീഷ്യറിയുടെ ചരിത്രത്തിലെ ഒരു നിര്‍ണായക വഴിത്തിരിവാണ്. 2024 ജനുവരി 8-ന് പുറപ്പെടുവിച്ച ഈ വിധി, നീതിയോടുള്ള കോടതിയുടെ പ്രതിബദ്ധത ഉയര്‍ത്തിക്കാട്ടുക മാത്രമല്ല, ജുഡീഷ്യറിയും ഇന്ത്യയിലെ വര്‍ദ്ധിച്ചു വരുന്ന ദേശീയ വികാരങ്ങളും തമ്മിലുള്ള സങ്കീര്‍ണ്ണമായ ഇടപെടലിലേക്കു വെളിച്ചം വീശുകയും ചെയ്യുന്നു.
സുപ്രീം കോടതി വിധിയുടെ പ്രാധാന്യം മനസ്സിലാക്കാന്‍ ബില്‍ക്കിസ് ബാനോ കേസിന്റെ പശ്ചാത്തലം പരിശോധിക്കേണ്ടത് അത്യാവശ്യമാണ്. 2002-ലെ ഗുജറാത്ത് കലാപത്തിനിടെയുണ്ടായ ദാരുണമായ സംഭവങ്ങളില്‍ നിന്നാണ് കേസ്. 2022 ഫെബ്രുവരി 27ന് ഗോധ്രയില്‍ അക്രമകാരികള്‍ സബര്‍മതി എക്‌സ്പ്രസിന് തീവെക്കുന്നതില്‍ നിന്നാണ് ആ ക്രൂരകാലം തുടങ്ങുന്നത്. ഗുജറാത്തിന്റെ വിവിധ ഭാഗങ്ങളില്‍ വര്‍ഗീയ കലാപം ആളിപ്പടര്‍ന്നു. കലാപത്തില്‍ നിന്ന് രക്ഷപ്പെടാന്‍ ബില്‍ക്കിസും കുടുംബവും പലായനം ചെയ്യുമ്പോഴാണ് മാര്‍ച്ച് മൂന്നിന് അവര്‍ ആക്രമിക്കപ്പെട്ടത്. ഗര്‍ഭിണിയായിരുന്ന ബില്‍ക്കിസ് ബാനോ കൂട്ടബലാത്സംഗത്തിന് ഇരയാകുകയും അവരുടെ മൂന്നു വയസ്സുള്ള മകളെ കണ്‍മുന്നില്‍ വച്ച് തറയില്‍ അടിച്ചുകൊന്നു. അമ്മയെയും സഹോദരിയെയും ബലാല്‍സംഗത്തിന് ഇരയാക്കി കൊലപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു. അവരുടെ കുടുംബത്തിലെ 14 അംഗങ്ങള്‍ ക്രൂരമായി കൊല്ലപ്പെടുകയും ചെയ്തു.
ഈ കുറ്റകൃത്യങ്ങളുടെ ക്രൂരത രാജ്യത്തെ ഞെട്ടിക്കുകയും ഗുജറാത്തില്‍ പിടിമുറുക്കിയ വര്‍ഗീയ കലാപത്തിന്റെ പ്രതീകമായി മാറുകയും ചെയ്തു.
2008-ല്‍ 11 പുരുഷന്മാര്‍ ബലാത്സംഗത്തിനും കൊലപാതകത്തിനും കുറ്റക്കാരാണെന്ന് കണ്ടെത്തി മുംബൈ കോടതി ജീവപര്യന്തം തടവിന് ശിക്ഷിച്ചു. ഗുജറാത്ത് കലാപവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട കേസുകളില്‍ നീതിയുടെ അപൂര്‍വ സന്ദര്‍ഭത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നതിനാല്‍ ഈ വിചാരണയും ശിക്ഷയും പ്രാധാന്യമര്‍ഹിക്കുന്നതായിരുന്നു. ഭരണകൂടത്തിന്റെ ഒത്താശയും ജുഡീഷ്യല്‍ അനാസ്ഥയും ജീവന്റെ നീതിക്കിരന്ന ബില്‍സിനു നീതി നിഷേധിക്കാന്‍ കാരണമായി. 2022 ഓഗസ്റ്റ് 15ന് ഗുജറാത്ത്‌സര്‍ക്കാര്‍ 1992 ലെ നയം ഉദ്ധരിച്ച് ഈ 11 കുറ്റവാളികളെ അകാലത്തില്‍ വിട്ടയച്ചു. കൂടാതെ കുറ്റവാളികളെ മോചിപ്പിച്ചതിന് ശേഷം മാല അണിയിക്കുകയും ആദരിക്കുകയും ചെയ്തു.
ഇതു രാജ്യവ്യാപകമായി രോഷത്തിന് കാരണമായി. ഈ അകാലമോചനം കുറ്റകൃത്യങ്ങളുടെ ഹീനമായ സ്വഭാവത്തെ അവഗണിക്കുകയും ചെയ്തുവെന്ന് വിമര്‍ശകര്‍ വാദിച്ചു. മുന്‍ വനിതാ ഐപിഎസ് ഓഫീസര്‍ മീരന്‍ ചദ്ദബോര്‍ വാങ്കര്‍, സിപിഎം നേതാവ് സുഭാഷിണി അലി, തൃണമൂല്‍ രാഷ്ട്രീയക്കാരനായ മഹുവ മൊയ്ത്ര, നാഷണല്‍ ഫെഡറേഷന്‍ ഓഫ് ഇന്ത്യന്‍ വിമന്‍, അഭിഭാഷക അസ്മ ഷഫീഖ് ഷെയ്ഖ് എന്നിവരെപ്പോലെ ബില്‍ക്കിസും ഇളവുകളെ വെല്ലുവിളിച്ചു.
സെപ്റ്റംബര്‍ മാസം ബില്‍ക്കിസ് ബാനോ കുറ്റവാളികളുടെ മോചനത്തിനെതിരായി സുപ്രീം കോടതിയിലെത്തി. മോചനത്തിനുള്ള കാരണങ്ങള്‍ വ്യക്തമാക്കാന്‍ സുപ്രീം കോടതി ഗുജറാത്ത് സര്‍ക്കാരിനോട് നിര്‍ദ്ദേശിച്ചു. കൊടും കുറ്റവാളികള്‍ക്കും സ്വയം നവീകരിക്കാന്‍ അവസരം നല്‍കേണ്ടതുണ്ടെന്നായിരുന്നു ഗുജറാത്ത് സര്‍ക്കാരിന്റെ മറുപടി.
2024 ജനുവരി 8-ലെ ഒരു സുപ്രധാന വിധിയില്‍, ഇന്ത്യയുടെ സുപ്രീം കോടതി ഈ തീരുമാനം റദ്ദാക്കി, കുറ്റവാളികളെ ജയിലിലേക്ക് തിരികെ കൊണ്ടുവരാന്‍ ഉത്തരവിട്ടു. ഗുജറാത്ത് സര്‍ക്കാരിന്റെ തീരുമാനത്തിലെ നിയമപരമായ പിഴവുകള്‍, പ്രത്യേകിച്ച് അധികാര പരിധിയുടെ അഭാവവും ഇളവ് നയത്തിന്റെ അനുചിതമായ പ്രയോഗവും കോടതി ചൂണ്ടിക്കാട്ടി. സുപ്രീം കോടതിയുടെ ഈ തീരുമാനം നീതിയുടെ വിജയമായും ഇന്ത്യയിലെ ജുഡീഷ്യറിയുടെ സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന്റെ തെളിവായും വാഴ്ത്തപ്പെട്ടു.
ബില്‍ക്കിസ് ബാനോ കേസില്‍ സുപ്രീം കോടതിയുടെ വിധി പല കാരണങ്ങളാല്‍ പ്രധാനമാണ്. ജുഡീഷ്യല്‍ സ്വാതന്ത്ര്യം ഉയര്‍ത്തിപ്പിടിക്കുന്ന വിധി! സര്‍ക്കാര്‍ തീരുമാനങ്ങള്‍, പ്രത്യേകിച്ച് രാഷ്ട്രീയമായി സെന്‍സിറ്റീവ് കേസുകളില്‍, തിരുത്താന്‍ കഴിവുള്ള ഒരു സ്വതന്ത്രസ്ഥാപനമെന്ന നിലയില്‍ ജുഡീഷ്യറിയുടെ പങ്ക് ഈ തീരുമാനം അടിവരയിടുന്നു. ഉയര്‍ന്നുവരുന്ന ദേശീയവാദ വികാരങ്ങളും നിയമ നടപടികളില്‍ അവയുടെ സാധ്യതയുള്ള സ്വാധീനവും ഉയര്‍ത്തുന്ന വെല്ലുവിളികള്‍ ഈ കേസ് മുന്‍നിരയിലേക്ക് കൊണ്ടുവരുന്നു. നീതിയെ ഉയര്‍ത്തിപ്പിടിക്കുന്നതിനുള്ള പ്രത്യാശയുടെ വെളിച്ചമാണ് ഈ വിധി, നിയമപരമായ തീരുമാനങ്ങളിലെ പക്ഷപാതങ്ങള്‍ക്കും രാഷ്ട്രീയസ്വാധീനങ്ങള്‍ക്കും എതിരെ ആവശ്യമായ ജാഗ്രതയെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു മുന്നറിയിപ്പ് കൂടിയാണ്.
ബില്‍ക്കിസ് ബാനോ കേസിലെ സുപ്രീം കോടതിയുടെ വിധി സങ്കീര്‍ണ്ണമായ സാമൂഹിക-രാഷ്ട്രീയ ചലനാത്മകതയാല്‍ അടയാളപ്പെടുത്തപ്പെട്ട ഒരു ഭൂപ്രകൃതിയില്‍ ഇന്ത്യന്‍ ജുഡീഷ്യറിയുടെ പങ്കിനെക്കുറിച്ചുള്ള സൂക്ഷ്മമായ കാഴ്ചപ്പാട് നല്‍കുന്നു. ഇന്ത്യയുടെ ജനാധിപത്യസ്ഥാപനങ്ങളുടെ കരുത്തും വെല്ലുവിളി നിറഞ്ഞ സാഹചര്യങ്ങളിലും നീതി നിലനിര്‍ത്താനുള്ള അവയുടെ കഴിവും ഇതു വീണ്ടും ഉറപ്പിക്കുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, നിലവിലുള്ള രാഷ്ട്രീയ അന്തരീക്ഷം പരിഗണിക്കാതെ, നീതി നടപ്പാക്കുക മാത്രമല്ല, അത് നടപ്പാക്കപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നുവെന്ന് ഉറപ്പാക്കാനുള്ള ജാഗ്രതയുടെയും പ്രതിബദ്ധതയുടെയും നിരന്തരമായ ആവശ്യകതയെക്കുറിച്ചും ഇത് നമ്മെ ഓര്‍മ്മിപ്പിക്കുന്നു.
കുറ്റവാളികളുടെ വിടുതല്‍ സംബന്ധിച്ച് തീരുമാനമെടുക്കാന്‍ ഗുജറാത്ത് സര്‍ക്കാരിന് അധികാരമില്ലെന്നും അവരുടെ മോചനത്തിലേക്ക് നയിച്ച നടപടിക്രമം ”സ്വേച്ഛാപരം” എന്നും വിധിച്ചു. വഞ്ചനയിലൂടെ, സംസ്ഥാന സര്‍ക്കാര്‍ കുറ്റവാളികളിലൊരാളുമായി ‘പങ്കാളിത്തം’ ചെയ്തുവെന്നും കോടതി പറഞ്ഞു. ജസ്റ്റിസുമാരായ ബിവി നാഗരത്ന, ജസ്റ്റിസ് ഉജ്ജല്‍ ഭൂയാന്‍ എന്നിവരടങ്ങിയ ബെഞ്ചാണ് 11 പ്രതികളോടും രണ്ടാഴ്ചയ്ക്കകം ഗുജറാത്ത് ജയില്‍ അധികൃതര്‍ക്ക് മുന്നില്‍ കീഴടങ്ങാന്‍ നിര്‍ദേശിച്ചത്.
ബില്‍ക്കിസ് തന്റെ അഭിഭാഷകയായ ശോഭ ഗുപ്ത മുഖേന പുറപ്പെടുവിച്ച പ്രസ്താവനയില്‍ സുപ്രീം കോടതിക്ക് നന്ദി പറഞ്ഞു, ‘ഇതാണ് നീതിയുടെ വികാരം’ എന്നും ‘ഇന്ന് എനിക്കു യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍ പുതുവര്‍ഷമാണ്’ എന്നും ആ ധീരയായ സ്ത്രീരത്‌നം പറഞ്ഞു.
സുപ്രീം കോടതി നിര്‍ദ്ദേശ പ്രകാരം കേസ് പരിഗണിച്ച മഹാരാഷ്ട്ര സര്‍ക്കാരിന് ഇളവുകള്‍ തീരുമാനിക്കാനുള്ള ഏക അധികാരമുണ്ടെന്ന് ബെഞ്ച് വിധിച്ചു. കുറ്റവാളികളെ മോചിപ്പിക്കാനുള്ള അധികാരമില്ലാത്ത ഗുജറാത്ത് സര്‍ക്കാര്‍ മഹാരാഷ്ട്ര സര്‍ക്കാരിന്റെ അധികാരങ്ങള്‍ ‘തട്ടിക്കളയുക’യാണ് ചെയ്തതെന്ന് അതില്‍ പറയുന്നു. വിചാരണ നടത്തിയ മഹാരാഷ്ട്ര സര്‍ക്കാരിന് മാത്രമേ മോചനാധികാരമുള്ളൂ എന്ന കാര്യം ഗുജറാത്ത് സര്‍ക്കാര്‍ അറിയാതെ പോയതോ അതോ കുറ്റവാളികളോട് പക്ഷം ചേരുന്നതിനുള്ള വ്യഗ്രതയില്‍ അവഗണിച്ചു കളഞ്ഞതോ?
കുറ്റവാളികളിലൊരാള്‍ 2022 മെയ് 13-ന് അനുകൂലമായ സുപ്രീം കോടതി ഉത്തരവ് നേടിയിരുന്നു.”കോടതിയില്‍ വഞ്ചന കളിച്ചും” ”വസ്തുതകള്‍ അടിച്ചമര്‍ത്തിയും”നേടിയ വിധി (per incuriam). ഇത് ഗുജറാത്ത് സര്‍ക്കാരിന്റെ ഇളവുകള്‍ക്ക് ആക്കം കൂട്ടി. ഈ കുറ്റവാളിയുമായി ഗുജറാത്ത് ഗവണ്‍മെന്റ് ‘പങ്കാളിത്തം കാണിക്കുകയും ഒരുമിച്ച് പ്രവര്‍ത്തിക്കുകയും ചെയ്തു’ എന്നു വിധിയില്‍ പറയുന്നു. അവള്‍ പിന്തുടരുന്ന വിശ്വാസം ഏതുമാവട്ടെ, ‘സ്ത്രീകള്‍ക്കെതിരായ ഹീനമായ കുറ്റകൃത്യങ്ങള്‍ക്ക് മോചനം അനുവദിക്കുമോ’ എന്ന് കോടതി ചോദിച്ചു. കുറ്റവാളികള്‍ക്ക് മഹാരാഷ്ട്ര സര്‍ക്കാരിനു മുമ്പാകെ മോചനത്തിന് അപേക്ഷിക്കാം എന്ന് ഉത്തരവായി.
രാജീവ് ഗാന്ധിയുടെ ഘാതകരെ സംബന്ധിച്ച കേസില്‍ അഞ്ചംഗ ഭരണഘടനാ ബെഞ്ചു വിധിച്ചത്, കുറ്റവാളികളെ വിചാരണ ചെയ്യുകയും ശിക്ഷിക്കുകയും ചെയ്ത സംസ്ഥാന സര്‍ക്കാരിനു മാത്രമേ അവരുടെ ഇളവുകളില്‍ തീരുമാനമെടുക്കാന്‍ അധികാരമുള്ളൂ എന്നാണ്.
തന്റെ റിമിഷന്‍ ഹര്‍ജി പരിഗണിക്കാന്‍ ഗുജറാത്ത് സര്‍ക്കാരിനോട് നിര്‍ദേശിക്കണമെന്ന് ആവശ്യപ്പെട്ട് ഷാ (പ്രതിനമ്പര്‍ 3) ആദ്യം ഗുജറാത്ത് ഹൈക്കോടതിയെ സമീപിച്ചിരുന്നുവെന്ന് വിധിയില്‍ പറയുന്നു. വിചാരണ നടന്ന മഹാരാഷ്ട്ര സംസ്ഥാനത്തെ സമീപിക്കണമെന്ന് 2019 ജൂലൈ 17ന് ഹൈക്കോടതി പറഞ്ഞു.
2020 മാര്‍ച്ച് 13-ന് ഗുജറാത്ത് ഹൈക്കോടതിക്ക് മുമ്പാകെയുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ രണ്ടാമത്തെ സമാനമായ അപേക്ഷ തള്ളിക്കളഞ്ഞു. എന്നിട്ടും ഷാ അതു വെളിപ്പെടുത്താതെ 2022-ല്‍ സുപ്രീം കോടതിയില്‍ അപ്പീല്‍ നല്‍കി:
2019 ജൂലൈ 17 ലെ ഉത്തരവിന്റെ 14 ദിവസങ്ങള്‍ക്കുള്ളില്‍, ഇളവിനായി അദ്ദേഹം മഹാരാഷ്ട്ര സര്‍ക്കാരിനെ സമീപിച്ചു. (ആഗസ്റ്റ് 1, 2019, അപേക്ഷ ഇപ്പോഴും തീര്‍ച്ചപ്പെടുത്തിയിട്ടില്ല.)
അദ്ദേഹത്തിന്റെ മോചനത്തിനെതിരെ നിഷേധാത്മക ശുപാര്‍ശകളാണ് സിബിഐ, മുംബൈയിലെ പ്രത്യേക സിബിഐ ജഡ്ജി എന്നിവര്‍ നല്‍കിയത്. ഈ വസ്തുതകള്‍ അടിച്ചമര്‍ത്തുന്നത് ‘ഈ കോടതിയില്‍ വഞ്ചന കളിക്കുന്നതിന്’ തുല്യമാണെന്ന് സുപ്രീം കോടതി പറഞ്ഞു. ‘2022 മെയ് 13 ലെ ഈ കോടതിയുടെ ഉത്തരവ് മുതലെടുത്ത് മറ്റ് കുറ്റവാളികളും ഇളവ് അപേക്ഷകള്‍ സമര്‍പ്പിച്ചു’ എന്ന് അതില്‍ രേഖപ്പെടുത്തി.
‘യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍ ഗുജറാത്ത് സംസ്ഥാനത്തിന് നിയമവ്യവസ്ഥകളും ഈ കോടതിയുടെ വിധികളും മനസ്സില്‍ ഉണ്ടായിരുന്നുവെങ്കില്‍, നിയമവാഴ്ചയോട് അല്പമെങ്കിലും ബഹുമാനം ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കില്‍, അത് ഒരു പുനഃപരിശോധനാ ഹര്‍ജി (മേയ് 2022 ഉത്തരവിനെതിരെ) ഫയല്‍ ചെയ്യുമായിരുന്നു. അത് ‘അനുയോജ്യമായ സര്‍ക്കാര്‍’ ആയിരുന്നില്ല, മഹാരാഷ്ട്ര സംസ്ഥാനം ആയിരുന്നു ‘അനുയോജ്യമായ ഗവണ്‍മെന്റ്’ …,’ വിധിയില്‍ വ്യക്തമാക്കി.
കോടതികൂട്ടിച്ചേര്‍ത്തു: ‘പകരം, ഗുജറാത്ത് സംസ്ഥാനം ഈ കോടതിയില്‍ ഹര്‍ജിക്കാരന്റെ ആവശ്യത്തിന് കൂട്ടുനില്‍ക്കുകയും സഹകരിക്കുകയും ചെയ്തു. ഈ കേസിന്റെ മുന്‍ ഘട്ടങ്ങളില്‍ ഈ കോടതി പിടികൂടിയതും ഇതു തന്നെയാണ്. അന്വേഷണം സിബിഐക്കും വിചാരണ മുംബൈയിലെ പ്രത്യേക കോടതിയിലേക്കും മാറ്റിയതും അതുകൊണ്ടുതന്നെ. സുപ്രീം കോടതിയെ തെറ്റിദ്ധരിപ്പിച്ച് നിയമത്തിനു വിരുദ്ധമായ നിര്‍ദ്ദേശങ്ങള്‍ പുറപ്പെടുവിക്കുകയായിരുന്നു. വിവേചനാധികാരത്തിന്റെ ദുരുപയോഗം!.
1992 ജൂലൈ 9 ലെ ഗുജറാത്ത് സര്‍ക്കാരിന്റെ നയം അനുസരിച്ചാണ് കുറ്റവാളികളെ വിട്ടയച്ചതെന്ന് ബെഞ്ച് ചൂണ്ടിക്കാട്ടി. പ്രസ്തുത നയം റദ്ദാക്കുകയും പകരം മറ്റൊരു നയം ഏര്‍പ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തതായി ഒരു കക്ഷിയും കോടതിയുടെ ശ്രദ്ധയില്‍പ്പെടുത്തിയില്ല.
ബില്‍ക്കിസ ്ബാനോ കേസിലെ യഥാര്‍ത്ഥ പ്രതി ആര്? ഗുജറാത്ത് സര്‍ക്കാരോ, പെര്‍ഇന്‍കുരിയം തീരുമാനമെടുത്ത ജുഡീഷ്യറിയോ, സുപ്രീം കോടതി വീണ്ടും ജയിലിലേക്ക് അയച്ച ആ 11 കുറ്റവാളികളോ?
