പ്രഫ. ഷാജി ജോസഫ്
Zorba the Greek (Greece/142 minutes/1964)
Director: Michael Cacoyannis
1946 ല്‍ നിക്കോസ് കസാന്‍ദ്‌സാക്കിസ് എഴുതിയ ‘ദി ലൈഫ് ആന്‍ഡ് ടൈംസ് ഓഫ് അലക്‌സിസ് സോര്‍ബ’ എന്ന അതി പ്രശസ്തമായ നോവലിനെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയാണ് ഈ ചിത്രം നിര്‍മ്മിച്ചിരിക്കുന്നത്. നോവലിന്റെ സമ്പന്നമായ ഒരു സിനിമാറ്റിക് അഡാപ്‌റ്റേഷനാണ് സോര്‍ബ ദി ഗ്രീക്ക്. 1964ല്‍ പുറത്തിറങ്ങിയ ഈ ചിത്രം അന്താരാഷ്ട്ര വിജയമായി മാറി, നിരൂപക പ്രശംസയും നിരവധി അക്കാദമി അവാര്‍ഡുകളും നേടി.
മൈക്കല്‍ കക്കോയാനിസ് സംവിധാനം ചെയ്ത് ഗ്രീസിലെ ക്രീറ്റ് എന്ന ദ്വീപില്‍ ചിത്രീകരിച്ച ഈ സിനിമ, ആന്റണി ക്വിന്‍ എന്ന മഹാനടന്‍ അവതരിപ്പിച്ച അലക്‌സിസ് സോര്‍ബ എന്ന മറക്കാനാവാത്ത കഥാപാത്രത്തിലൂടെ ബൗദ്ധിക ധ്യാനത്തിനും വികാരഭരിതമായ ജീവിതത്തിനും ഇടയിലുള്ള വ്യത്യാസം അന്വേഷിക്കുന്നു. തന്റെ പിതാവില്‍ നിന്ന് പാരമ്പര്യമായി ലഭിച്ച ഒരു ലിഗ്‌നൈറ്റ് ഖനി ഏറ്റെടുക്കാന്‍ ക്രീറ്റിലേക്ക് പോകുന്ന, പുസ്തകപ്പുഴു എന്ന് മറ്റുള്ളവരാല്‍ കളിയാക്കപ്പെടുന്ന ആംഗ്ലോ-ഗ്രീക്ക് എഴുത്തുകാരനായ ബേസിലിനെ (അലന്‍ ബേറ്റ്‌സ്) പിന്തുടരുന്നതാണ് കഥ. കപ്പല്‍ കാത്തുനില്‍ക്കുന്ന അയാള്‍, ഉത്സാഹഭരിതനും സ്വതന്ത്ര ചിന്താഗതിക്കാരനുമായ ഗ്രീക്ക് കര്‍ഷകനായ അലക്‌സിസ് സോര്‍ബയെ (ആന്റണി ക്വിന്‍) പരിചയപ്പെടുന്നു. നല്ലൊരു പാചകക്കാരനാണെന്നും, ഖനി തൊഴിലാളിയാണെന്നും സ്വയം പരിചയപ്പെടുത്തുന്ന അയാളെ ബേസില്‍ തന്റെ യാത്രയില്‍ കൂടെ കൂട്ടുന്നു. തുടര്‍ന്നുള്ള അവരുടെ യാത്രയാണ്, ചിത്രത്തിന്റെ പ്രമേയം.
സോര്‍ബയുടെ ജീവിതത്തോടുള്ള അഭിനിവേശം, കടിഞ്ഞാണില്ലാത്ത വികാരങ്ങള്‍, പരമ്പരാഗത രീതികളോടുള്ള അവഗണന എന്നിവ ബേസിലിന്റെ ആത്മപരിശോധനയും ജാഗ്രതയുമുള്ള പെരുമാറ്റത്തിന് തികച്ചും വിരുദ്ധമാണ്. ഇരുവരും ക്രീറ്റ് ദ്വീപിലെ ഒരു വിദൂര ഗ്രാമത്തില്‍ പ്രാദേശിക സമൂഹത്തിനൊപ്പം സ്ഥിരതാമസമാക്കുന്നു. ഏകാകിയായ ഫ്രഞ്ച് വേശ്യയായ മാഡം ‘ഹോര്‍ട്ടന്‍സു’ മായ് (ലീല കെഡ്രോവ) സോര്‍ബ ഒരു വികാരഭരിതമായ ബന്ധം ആരംഭിക്കുന്നു, അതേസമയം ബേസില്‍ ഗ്രാമത്തിലെ സുന്ദരിയും വിധവയുമായ ഒരു സ്ത്രീയുമായി (ഐറിന്‍ പാപ്പാസ്) ബന്ധം സ്ഥാപിക്കുന്നു. സന്തോഷത്തിന്റെയും ആഴത്തിലുള്ള ദുരന്തത്തിന്റെയും നിമിഷങ്ങളിലൂടെയാണ് കഥ വികസിക്കുന്നത്, ആത്യന്തികമായി ജീവിതത്തിന്റെ പ്രവചനാതീതവും പലപ്പോഴും ക്രൂരവുമായ സ്വഭാവത്തെയും അത് സ്വീകരിക്കുന്നതിനുള്ള സോര്‍ബയുടെ ശക്തമായ രീതിയെയും എടുത്തുകാണിക്കുന്നു.
ആന്റണി ക്വിന്നിന്റെ കരിയറിലെ ഏറ്റവും നിര്‍ണായകമായ വേഷമാണ് സോര്‍ബയുടേത്. ഓരോ നിമിഷവും സ്വീകരിക്കുന്ന തത്ത്വചിന്തയിലേക്ക് ആകര്‍ഷിക്കപ്പെടാതിരിക്കാന്‍ കഴിയാത്തത്ര കരിഷ്മയോടെ അദ്ദേഹം സോര്‍ബയിലേക്ക് ജീവന്‍ പകരുന്നു. അതുല്യ നടനായ ആന്റണി ക്വിന്‍ സോര്‍ബയായി പകര്‍ന്നാടുകയാണ് എന്ന് പറയാം. ബേസില്‍ ആയി അലന്‍ ബേറ്റ്‌സും മത്സരിച്ചഭിനയിക്കുന്നു. നൈപുണ്യത്തോടെ ആഡംബരത്തിന്റെ പ്രതിരൂപമായി ബേറ്റ്‌സ് അഭിനയിക്കുന്നു. ശാന്തനായ ഒരു നിരീക്ഷകനില്‍ നിന്ന് ജീവിതത്തിന്റെ താളം മനസ്സിലാക്കാന്‍ തുടങ്ങുന്ന ഒരാളിലേക്കുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ പരിവര്‍ത്തനം സൂക്ഷ്മവും എന്നാല്‍ ശക്തവുമാണ്. മാഡം ഹോര്‍ട്ടന്‍സ് എന്ന റോളില്‍ വരുന്ന ലീല കെഡ്രോവയുടെ മികച്ച പ്രകടനം കൊണ്ട് സഹനടിക്കുള്ള അക്കാദമി അവാര്‍ഡ് നേടിയെടുത്തു. കെഡ്രോവയുടെ ചിത്രീകരണം ഹൃദയഭേദകമാണ്, മങ്ങിപ്പോകുന്ന മിഥ്യാധാരണകളില്‍ ജീവിക്കുന്ന ഒരു വൃദ്ധ സ്ത്രീയുടെ ദുര്‍ബലതയെ അവര്‍ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നു. വിധവയായി വരുന്ന ഐറിന്‍ പാപ്പാസ് അധികമില്ല, പക്ഷേ അവളുടെ സാന്നിധ്യം കാന്തികമാണ്. പൂര്‍ത്തീകരിക്കപ്പെടാത്ത അഭിനിവേശത്തെയും സാമൂഹിക അടിച്ചമര്‍ത്തലിനെയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു അവളുടെ കഥാപാത്രം.
സംവിധായകന്‍ മൈക്കല്‍ കക്കോയാനിസ്, ഗ്രീക്ക് സംസ്‌കാരത്തെയും സാഹിത്യത്തെയും അന്താരാഷ്ട്ര പ്രേക്ഷകരിലേക്ക് കൊണ്ടുവരുന്നു ഈ ചിത്രത്തിലൂടെ. ഗ്രീക്ക് ഭൂപ്രകൃതിയുടെയും മനസ്സിന്റെയും ആത്മാവ് പകര്‍ത്തിക്കൊണ്ട്, ശക്തമായ കഥപറച്ചിലിനെ ശ്രദ്ധേയമായ ദൃശ്യങ്ങളുമായി കക്കോയാനിസ് സമര്‍ത്ഥമായി സംയോജിപ്പിക്കുന്നു ഇതില്‍. തന്റെ സംവിധാനം വഴി സോര്‍ബ എന്ന പ്രതീകാത്മക കഥാപാത്രത്തെ ജീവസുറ്റതാക്കുകയും ലോക സിനിമയില്‍ ശാശ്വതമായ ഒരു മുദ്ര പതിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു അദ്ദേഹം.
ഈ ചിത്രത്തിലൂടെ അക്കാദമി അവാര്‍ഡ് നേടിയ വാള്‍ട്ടര്‍ ലസ്സാലിയുടെ ബ്ലാക്ക് ആന്‍ഡ് വൈറ്റ് ഛായാഗ്രഹണം ദ്വീപിന്റെ തീവ്രതയും ചൈതന്യവും പകര്‍ത്തുന്നു, ക്രീറ്റിന്റെ പരുക്കന്‍ സൗന്ദര്യത്തിലേക്ക് കാഴ്ചക്കാരനെ കൂട്ടിക്കൊണ്ടുപോകുന്നു. പാറക്കെട്ടുകള്‍, സൂര്യപ്രകാശമുള്ള മുറ്റങ്ങള്‍, ഗ്രാമീണ അന്തരീക്ഷം എന്നിവ ഒരു പശ്ചാത്തലമല്ല; അവ കഥാപാത്രങ്ങളുടെ ആന്തരിക ജീവിതത്തിന്റെ വിപുലീകരണങ്ങളാണ്. മിക്കിസ് തിയോഡോറാക്കിസിന്റെ സംഗീത സംവിധാനം ആകര്ഷണീയമാണ്, പ്രത്യേകിച്ച് സിനിമയിലെ പ്രധാന ഭാഗമായ ‘സോര്‍ബയുടെ നൃത്തം’ (‘സിര്‍താക്കി’ എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു), ഗ്രീക്ക് സംസ്‌കാരത്തിന്റെ പര്യായമാണ്. സിനിമയുടെ വൈകാരികമായ ഉയര്‍ച്ച താഴ്ചകളെ ഇത് കൃത്യമായി പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നു.
ബേസിലും സോര്‍ബയും മനുഷ്യാവസ്ഥയുടെ രണ്ട് വശങ്ങളെയാണ് പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നത്. അവരുടെ ബന്ധം ആഖ്യാനത്തിന്റെ കാതലായി മാറുകയും യുക്തിക്കും വികാരത്തിനും ഇടയിലുള്ള ശാശ്വത പോരാട്ടത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. യുക്തിയുടെയോ ഭയത്തിന്റെയോ പരിമിതികളില്‍ നിന്ന് മുക്തമായി വര്‍ത്തമാനകാലത്ത് ജീവിക്കുക എന്ന തത്ത്വചിന്തയെ സോര്‍ബയുടെ കഥാപാത്രം പിന്തുണയ്ക്കുന്നു. പെട്ടെന്നുള്ള അക്രമത്തിന്റെയും നഷ്ടത്തിന്റെയും നിമിഷങ്ങളിലൂടെ വിധിയെ അഭിമുഖീകരിക്കുന്ന ഈ ചിത്രം, സോര്‍ബയുടെ ധിക്കാരപരമായ ചൈതന്യത്തെ കൂടുതല്‍ ശക്തമാക്കുന്നു.
ഗ്രീക്ക് നോവലായ സോര്‍ബയില്‍ മരണം ഒരിക്കലും അകലെയല്ല, എന്നിരുന്നാലും നിരാശയിലൂടെ നൃത്തം ചെയ്യുന്ന സോര്‍ബയുടെ രീതി മരണത്തിന്റെ അനിവാര്യതയെ നാം എങ്ങനെ നേരിടാം എന്നതിന്റെ ഒരു രൂപകമായി മാറുന്നു. പരമ്പരാഗത സമൂഹങ്ങളിലെ സ്ത്രീകളോടുള്ള കഠിനമായ പെരുമാറ്റം ചിത്രീകരിക്കുന്നതില്‍ നിന്ന് സിനിമ ഒഴിഞ്ഞുമാറുന്നില്ല. വിധവയും മാഡം ഹോര്‍ട്ടന്‍സും സാമൂഹിക വിധിയുടെയും ക്രൂരതയുടെയും ഇരകളാണ്, ഇത് സംവിധായകന്‍ വ്യക്തമായ സത്യസന്ധതയോടെ അവതരിപ്പിക്കുന്നു.
പരാജയത്തിന്റെ മുഖത്ത് പോലും നൃത്തത്തിലൂടെ ജീവിതത്തിന്റെ ആഘോഷം- സിനിമാന്ത്യത്തില്‍, എല്ലാ പദ്ധതികളും തകര്‍ന്നതിനുശേഷം ബേസിലും സോര്‍ബയും കടല്‍ത്തീരത്ത് നൃത്തം ചെയ്യുന്ന സീന്‍ ശ്രദ്ധേയമാണ്. സിനിമയുടെ മുഴുവന്‍ തത്ത്വചിന്തയെയും ഇത് ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്നു: എല്ലാം നഷ്ടപ്പെടുന്നു എന്നറിയുമ്പോഴും നൃത്തം. ശുദ്ധമായ സിനിമാറ്റിക് കവിതയുടെ ഒരു നിമിഷമാണിത് – വാക്കുകള്‍ക്കതീതമായ, കാലാതീതമായ, മറക്കാനാവാത്ത അനുഭവമാണീ രംഗം.
സോര്‍ബ ദി ഗ്രീക്ക് വെറുമൊരു സിനിമയല്ല, ഇത് ഒരു അനുഭവമാണ്, ജീവിതം, മരണം, പ്രണയം, അതിനിടയിലുള്ള ഇടങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു ധ്യാനമാണ്. മറക്കാനാവാത്ത പ്രകടനങ്ങള്‍, ഉണര്‍ത്തുന്ന സംഗീതം, ഹൃദയസ്പര്‍ശിയായ ആഖ്യാനം എന്നിവയാല്‍, ഇത് ലോക സിനിമയിലെ ഒരു ക്ലാസിക് ആയി നിലകൊള്ളുന്നു. എങ്ങനെ ജീവിക്കണമെന്ന് ചിന്തിക്കാന്‍ ഇത് കാഴ്ചക്കാരനെ വെല്ലുവിളിക്കുന്നു – ജാഗ്രതയോടെയല്ല, മറിച്ച് ആവേശത്തോടെ, നിര്‍ഭയമായി, തുറന്ന കൈകളോടെ.
