ക്രൈസ്തവരുടെ ആദ്യകാല ആരാധനാരീതികളെപ്പറ്റി അപ്പസ്‌തോല പ്രവർത്തനങ്ങൾ പ്രതിപാദിക്കുന്നുണ്ട്. ”അവർ അപ്പസ്‌തോലന്മാരുടെ പ്രബോധനം, കൂട്ടായ്മ, അപ്പംമുറിക്കൽ, പ്രാർഥന എന്നിവയിൽ സദാ താത്പര്യപൂർവം പങ്കുചേർന്നു” (നടപടി 2:42). അപ്പസ്‌തോലപ്രബോധനങ്ങൾ കേൾക്കാനും, അപ്പം മുറിക്കാനും, പ്രാർഥിക്കാനുമായി അവർ ഒത്തുകൂടിയിരുന്നു. ഈ ഒത്തുചേരൽ അഥവാ സമ്മേളനങ്ങൾ സ്ഥല-കാലങ്ങളിൽ ബന്ധിതമായിരുന്നു. ഇത്തരം സഭാസമ്മേളനവേദികളാണ് ക്രൈസ്തവ വാസ്തുശില്പങ്ങൾ.
ആരാധനാകേന്ദ്രങ്ങളാകുന്ന ഭവനസമ്മേളനങ്ങൾ
ക്രൈസ്തവ വാസ്തുശില്പത്തിന്റെ ആരംഭം കുറിക്കുന്നത് ആദ്യകാല ഭവനദേവാലയങ്ങൾ എന്ന് പേരിട്ടുവിളിക്കുന്ന ഭവനങ്ങളിലെ സമ്മേളനങ്ങളിലാണ്. യേശുനാഥൻ ഈ ലോകത്തിൽ ഭക്ഷിച്ച അവസാനത്തെ പെസഹാ ഭക്ഷണവേളയിലാണല്ലോ ബലിയർപ്പണത്തിന്റെ സ്ഥാപനം സംഭവിച്ചത്. ആ പെസഹാ ഭക്ഷണത്തെപ്പറ്റി സുവിശേഷകൻമാർ എല്ലാവരും വിവരിക്കുന്നുണ്ടെങ്കിലും സമവീക്ഷണ സുവിശേഷങ്ങളിലാണ് അതിന്റെ ഒരുക്കത്തെപ്പറ്റിയുള്ള വിവരണങ്ങളുള്ളത്. അതിൽ മർക്കോസും ലൂക്കായും നല്കുന്ന വിവരണങ്ങൾ അനുസരിച്ച് അപ്പസ്‌തോലന്മാർ യേശുവിനുവേണ്ടി പെസഹാ ഭക്ഷണം ഒരുക്കിയത് വീട്ടുടമസ്ഥൻ കാണിച്ചുകൊടുത്ത ഒരു മാളിക വീട്ടിലാണ്.
പാലസ്തീനായിൽ അന്ന് നിലനിന്നിരുന്ന മാളിക വീടുകളിലെ ഭക്ഷണമുറി മുകൾനിലയിലായിരുന്നു. ഈശോ പെസഹാ ഭക്ഷിച്ച ഊട്ടുമുറി ഇന്നും സന്ദർശനയോഗ്യമാണ്. പാലസ്തീനായിലെ അന്നു നിലനിന്നിരുന്ന വീടുകളിലെ വലിപ്പമുള്ള ഒരു ഊട്ടുമുറിയായിരുന്നു അതെന്ന് ഏതു സന്ദർശകനും മനസ്സിലാക്കാനാകും.
അപ്പസ്‌തോലന്മാരുടെ ആദ്യകാല പ്രവർത്തനത്തെപ്പറ്റി പറയുമ്പോൾ അവർ പ്രാർഥിക്കാനായി തങ്ങൾ താമസിച്ചിരുന്ന വീടിന്റെ മുകളിലത്തെ നിലയിലുള്ള മുറിയിൽ സമ്മേളിച്ചിരുന്നതിനെപ്പറ്റി നടപടി പുസ്തകത്തിൽ പരാമർശിച്ചിരിക്കുന്നു (നടപടി 1:13). യൂദാസിന്റെ അപ്പസ്‌തോല ശുശ്രൂഷയ്ക്കു പകരമായി മത്തിയാസിനെ തിരഞ്ഞെടുക്കുന്നതിനെപ്പറ്റിയുള്ള വിവരണം തുടങ്ങുന്നതുതന്നെ ‘നൂറ്റിയിരുപതോളം സഹോദരർ സമ്മേളിച്ചിരിക്കേ, പത്രോസ് അവരുടെ മധ്യേ എഴുന്നേറ്റുനിന്ന് പ്രസ്താവിച്ചു….’ (നടപടി 1:15) എന്ന വിവരണത്തോടെയാണ്. അനേകംപേർക്ക് ഒരുമിച്ചു സമ്മേളിക്കാൻവേണ്ട വലിപ്പമുള്ള മാളിക മുകളിലെ മുറി എന്ന് വിവക്ഷ. അന്ത്യഅത്താഴം നടന്ന മുറിയുടെ വലിപ്പം ഇത്ര വലിയ സമൂഹത്തെ ഉൾക്കൊള്ളാൻ മതിയാവുന്നതാണ്.
യോപ്പായിലുള്ള തബീത്ത രോഗം പിടിപെട്ടു മരിച്ചപ്പോൾ അവളെ കുളിപ്പിച്ച് മുകളിലത്തെ നിലയിൽ കിടത്തുകയും പത്രോസിനെ ആളയച്ചുവരുത്തി അദ്ദേഹം സ്ഥലത്തെത്തിയപ്പോൾ ‘അവനെ മുകളിലത്തെ നിലയിലേക്ക് അവർ കൂട്ടികൊണ്ടുപോയി’ എന്നും അവിടെവച്ച് അവൻ അവളെ കൈക്കുപിടിച്ച് എഴുന്നേൽപ്പിച്ചു എന്നും നാം വായിക്കുന്നു (നടപടി 9:36-43).
ഭവന സമ്മേളനങ്ങളിൽ നിന്ന് ഭവന ദേവാലയങ്ങളിലേക്ക്
ആദിമസഭയുടെ ഒത്തുചേരലിൽ പ്രധാനം അപ്പംമുറിക്കൽ ശുശ്രൂഷ ആയതിനാൽ സാധാരണ ഭവനങ്ങളിലെ ഭക്ഷണമുറി തന്നെയാണ് ഇതിനുപയോഗിച്ചിരുന്നതെന്ന് വ്യക്തമാണല്ലോ. ആദിമകാല സഭാ
സമ്മേളനങ്ങൾ താരതമ്യേന ചെറിയ സമൂഹങ്ങളുടെ ഒത്തുചേരലായിരുന്നതിനാൽ ഇത്തരം മുറികളിലെ സൗകര്യങ്ങൾ ധാരാളമായിരുന്നു. കാലക്രമേണ ക്രിസ്തു അനുയായികളുടെ എണ്ണം വർധിച്ചപ്പോൾ കുറേക്കൂടി വിശാലമായ സമ്മേളനസ്ഥലങ്ങൾ അവർക്ക് കണ്ടെത്തേണ്ടിവന്നു. സ്ഥലപരിമിതി എന്ന ഈ സാഹചര്യമാണ് വിശ്വാസികൾക്കൊത്തുചേരാൻ വേണ്ടി മാത്രം കെട്ടിടങ്ങൾ നിർമ്മിക്കുക എന്ന ആവശ്യത്തിലേക്ക് അവരെ നയിച്ചത്. അതായിരിക്കും ക്രൈസ്തവ വാസ്തുനിർമ്മിതിയുടെ ആദ്യരൂപം.
സ്ഥലപരിമിതിയെന്ന പ്രശ്‌നത്തെ അതിജീവിക്കാൻ ആദ്യമായി കെട്ടിടങ്ങൾ നിർമ്മിച്ചപ്പോൾ അതിന്റെ രൂപം സാധാരണയായി അവർ സഭാസമ്മേളനങ്ങൾക്കുപയോഗിച്ചിരുന്ന പാലസ്തീനയിലെ സാധാരണ മാളിക വീടുകളുടെ മാതൃകകളിൽ തന്നെയായത് സ്വാഭാവികം മാത്രം. ഇത്തരം ഭവന ദേവലായങ്ങളുടെ വിശാലമായ മുകൾനിലയായിരുന്നിരിക്കണം അപ്പസ്‌തോല പ്രബോധനം, കൂട്ടായ്മ, അപ്പംമുറിക്കൽ, പ്രാർഥന തുടങ്ങിയ വിശുദ്ധ കാര്യങ്ങൾക്കായി ഉപയോഗിച്ചിരുന്നത്. താഴത്തെ നിലയിലെ മുറികൾ സാമൂഹിക സേവനത്തിനും പാവപ്പെട്ടവരെ സഹായിക്കുന്നതിനുള്ള വസ്തുക്കൾ ശേഖരിച്ചു വയ്ക്കുന്നതിനും മറ്റു സാമൂദായിക പ്രവർത്തനങ്ങൾക്കുമായി ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു.
സഭാസമ്മേളനങ്ങളും കാറ്റക്കൂമ്പുകളും
ക്രൈസ്തവസഭയുടെ വളർച്ചാഘട്ടത്തിലെ സുപ്രധാനമായൊരു മുഹൂർത്തമാണ് മതപീഡനകാലഘട്ടം. ഈ കാലഘട്ടത്തിലും സഭാസമ്മേളനങ്ങളുടെ ഘടനാപരമായ ക്രമത്തിന് കാര്യമായ മാറ്റങ്ങളൊന്നും വന്നിരുന്നില്ലെങ്കിലും സ്ഥലസൗകര്യം എന്നതിനു പുറമേ സുരക്ഷിതത്വം എന്ന ആവശ്യം കൂടി സമ്മേളനസ്ഥലത്തിന്റെ തിരഞ്ഞെടുപ്പിൽ പരിഗണിക്കപ്പെടേണ്ട വിഷയമായിത്തീർന്നു. ക്രിസ്തുമത വിശ്വാസി എന്നറിയപ്പെടുന്നത് ജീവൻ നഷ്ടപ്പെടാൻപോലും സാധ്യതയുള്ളത്ര അപകടകരമായ ഒരു കാര്യമായിരുന്നതിനാൽ സമ്മേളനകാര്യങ്ങൾ രഹസ്യമാക്കി വയ്ക്കാൻ ആദ്യകാല ക്രൈസ്തവവിശ്വാസികൾ നിർബന്ധിതരായി. ആയതിനാൽ സാധാരണക്കാരിൽ ഭയപ്പാടുളവാക്കുന്ന ഭൂഗർഭസെമിത്തേരികളായ കാറ്റക്കൂമ്പുകൾ സഭാസമ്മേളനങ്ങൾക്കായി തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ടു. ഇത്തരം സമ്മേളനസ്ഥലങ്ങളായ കാറ്റക്കൂമ്പുകളോടനുബന്ധിച്ചാണ് ക്രൈസ്തവ ചിത്രകലകളിൽ ആദ്യത്തേതെല്ലാം ലിഖിതമായത്.
ക്രൈസ്തവ സമ്മേളനസ്ഥലങ്ങൾ തിരിച്ചറിയാനും ശവസംസ്‌കാരവേളകളിൽ വിജാതീയരുടേതിൽനിന്ന് ക്രൈസ്തവരുടെ മൃതസംസ്‌കാരസ്ഥലങ്ങൾ വേർതിരിച്ചറിയാനും മറ്റുമായി പ്രതീകാത്മകമായി പലകാര്യങ്ങളും ആദിമ ക്രൈസ്തവ സമൂഹം ചിത്രീകരിച്ചിരുന്നു. ആട്ടിടയൻ, കുഞ്ഞാട്, മുന്തിരിവള്ളി, മത്സ്യം, പ്രാവ്, നങ്കുരം മുതലായവ ചിത്രീകരിക്കുക വഴി സുരക്ഷിതമാർഗത്തിലൂടെ തങ്ങളുടെ തനിമ നിലനിർത്തുകയും തങ്ങൾക്ക് പറയാനുള്ളത് പ്രതീകങ്ങളിലൂടെ പറയുകയും ചെയ്യാൻ ആദ്യകാലവിശ്വാസികൾക്കും അവരുടെയിടയിലെ കലാകാരന്മാർക്കും സാധിച്ചിരുന്നു. ഈ കാലഘട്ടത്തിലും തനതായ ക്രൈസ്തവ നിർമ്മിതികൾ ഒന്നുംതന്നെ രൂപപ്പെട്ടിരുന്നില്ലെങ്കിലും നിലനിന്നിരുന്ന നിർമ്മിതികളിൽ തങ്ങളുടേതായ മുദ്ര പതിപ്പിക്കുകവഴി അവയെ ക്രൈസ്തവ നിർമ്മിതികളാക്കി മാറ്റാൻ അവർക്ക് കഴിഞ്ഞിരുന്നു.
സഭാസ്വാതന്ത്ര്യവും റോമൻ ബസിലിക്കകളും
ക്രൈസ്തവ മതത്തിന് സ്വാതന്ത്ര്യം നല്കിക്കൊണ്ടും അതിനെ റോമാസാമ്രാജ്യത്തിന്റെ ഔദ്യോഗികമതമായി പ്രഖ്യാപിച്ചുകൊണ്ടും ക്രിസ്തുവർഷം 313-ൽ കോൺസ്റ്റന്റൈൻ ചക്രവർത്തി നടത്തിയ മിലാൻ വിളംബരം ക്രൈസ്തവ സംസ്‌കാരത്തേയും ദർശനത്തേയും ഘടനയേയും എല്ലാം അടിമുടി മാറ്റിമറിച്ചു. അതുവരെ ഭയത്തോടെ ഒളിവിലും മറവിലും നടത്തിയിരുന്ന ദൈവാരാധന അന്നുമുതൽ പരസ്യമായി നടത്താവുന്ന അഭിമാനകരമായ അനുഷ്ഠാനമായി രൂപാന്തരപ്പെട്ടു. പൊതു ആരാധനയ്ക്കായി വലിയ ജനക്കൂട്ടം ഒത്തുചേരുമ്പോൾ അവരെ ഉൾക്കൊള്ളാനാവുന്ന വലിയ നിർമ്മിതികൾ കണ്ടെത്തേണ്ടത് അനിവാര്യതയായി. അന്നു നിലനിന്നിരുന്ന ഏറ്റവും ബ്രഹത്തായ ഹാളുകൾ പല ഭരണാധികാരികളുടെയും പേരുകളിൽ അറിയപ്പെട്ടിരുന്ന ബസിലിക്കകൾ ആയിരുന്നു.
നഗരമധ്യത്തിൽ സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന നീതിനിർവഹണകോടതി, രാജ്യസഭ, പൊതുയോഗങ്ങൾ, കച്ചവടം, വിരുന്നുകൾ മുതലായ ആവശ്യങ്ങൾക്കുപയോഗിച്ചിരുന്ന പൊതുവായ വലിയ കെട്ടിടങ്ങളായിരുന്നു ബസിലിക്കകൾ. രണ്ടറ്റത്തും അർദ്ധവൃത്താകൃതിയിലുള്ള മുറികളോടുകൂടിയ ദീർഘചതുരത്തിലുള്ള അതിബൃഹത്തായ ഹാളുകളായിരുന്നു അവ.
പോംപെ ഫോറത്തിന്റെ നാശാവശിഷ്ടങ്ങളിൽ നിന്നും കണ്ടെടുത്ത നഗരത്തിന്റെ ഘടനയിലെ പ്രധാന നിർമ്മിതികൾ നഗരകൗൺസിലായ കൂരിയയും അപ്പോളോദേവന്റെ ആലയവും നീതിനിർവഹണത്തിന്റെയും കച്ചവടത്തിന്റെയും കേന്ദ്രമായ ബസിലിക്കയും ആയിരുന്നു. ബി.സി. 100-ൽ നിർമ്മിച്ചതെന്നു കണക്കാക്കപ്പെടുന്ന ഈ ബസിലിക്കയുടെ ഘടനതന്നെയാണ് ക്രിസ്തുവർഷം 112-ൽ നിർമ്മിച്ച റോമിലെ ട്രാജൻ ഫോറത്തിലുണ്ടായിരുന്ന ബസിലിക്ക ഉൾപ്പിയയ്ക്കും ഉള്ളത്. 426 അടി നീളവും 138 അടി വീതിയുമുള്ള ബസിലിക്ക ഉൾപ്പിയ അർദ്ധ വൃത്താകൃതിയിലുള്ള ഒരു മുറിയെതുടർന്ന് ദീർഘചതുരത്തിലുള്ള നീണ്ട ഒരു വലിയ നടുത്തളവും അതിനിരുവശവും നിരയായുള്ള തൂണുകൾകൊണ്ട് വേർതിരിക്കപ്പെട്ട രണ്ടു വീതികുറഞ്ഞ പാർശ്വഹാളുകളും ചേർന്ന അതിബൃഹത്തായ ഒരു കെട്ടിടമായിരുന്നു.
ഇന്നത്തെ വലിയ ഷോപ്പിങ്ങ് മാളുകളെ അനുസ്മരിപ്പിക്കുന്ന ബസിലിക്ക കെട്ടിടങ്ങളിൽ അറ്റത്തുള്ള അർദ്ധ വൃത്താകൃതിയിലുള്ള മുറി ജഡ്ജിമാർ, സെനറ്റർമാർ തുടങ്ങിയ നേതാക്കൾക്കും നടുത്തളം പൊതുജനത്തിന് സമ്മേളിക്കാനും പാർശ്വഹാളുകൾ കച്ചവടസ്ഥാപനങ്ങൾക്കും വേണ്ടിയുള്ളതായിരുന്നു.
ഇത്തരത്തിൽ റോമിലുണ്ടായിരുന്ന മറ്റു പ്രധാന ബസിലിക്കകൾ റോമൻ മജിസ്‌ട്രേറ്റായിരുന്ന മാർക്കോ എമിലീയൂസ് ലെപ്പിഡസിന്റെ പേരിൽ ബി.സി. 179-ൽ നിർമ്മിക്കപ്പെട്ട എമീലിയ ബസിലിക്ക, സെംപ്രോണിയ ബസിലിക്ക നിന്നിരുന്നിടത്ത് ജൂലിയസ് സീസർ ബി.സി. 54-ൽ നിർമ്മാണം ആരംഭിക്കുകയും അഗസ്റ്റസ് സീസർ പൂർത്തീകരിക്കുകയും ചെയ്ത ജൂലിയ ബസിലിക്ക, മാക്‌സെന്റിയൂസ് ചക്രവർത്തി നിർമ്മാണം ആരംഭിക്കുകയും കോൺസ്റ്റന്റൈൻ ചക്രവർത്തി (306-337) പൂർത്തീകരിക്കുകയും ചെയ്ത മാക്‌സെന്റിയൂസ് ബസിലിക്ക എന്നിവയാണ്.
ബസിലിക്കാ പള്ളികൾ
രൂപമാറ്റം വരുത്തിയ റോമൻ ബസിലിക്ക കെട്ടിടങ്ങളോ ഇത്തരം കെട്ടിടങ്ങളുടെ രൂപത്തിൽ നിർമ്മിച്ച പുതിയ കെട്ടിടങ്ങളോ ആയിരുന്നു ബസിലിക്കാ ദേവാലയങ്ങൾ എന്ന് അറിയപ്പെട്ടിരുന്നത്. ബസിലിക്കാ ദേവാലയങ്ങളുടെ ഘടനയിൽ ഉണ്ടായ പ്രധാനമാറ്റം ഒരറ്റത്തുണ്ടായിരുന്ന അർധവൃത്താകൃതിയിലുള്ള മുറി പ്രധാനമായും ബലിയർപ്പകനായ പുരോഹിതന്റെ നിയന്ത്രണത്തിലുള്ളതായി മാറി എന്നതാണ്. വിശാലമായ നടുത്തളവും പാർശ്വഹാളുകളും സാധാരണ വിശ്വാസികൾക്കുള്ള സ്ഥലവും ആയിമാറി. ഈ വിഭജനം വ്യക്തമാകത്തക്കവിധത്തിൽ പുരോഹിതർക്കുള്ള സ്ഥലത്തെ സാധാരണക്കാർക്കുള്ള സ്ഥലത്തുനിന്നും തറനിരപ്പിന്റെ ഉയർച്ചയും ഉയരം കുറഞ്ഞ വേലികെട്ടുംകൊണ്ട് വേർതിരിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു.
ബസിലിക്കാ ദേവാലയങ്ങളിൽ കെട്ടിടത്തിന്റെ വലിപ്പത്തിനും പ്രൗഢിക്കും മാത്രമല്ല അതിൽ ഉപയോഗിച്ചിരുന്ന അവശ്യവസ്തുക്കളുടെ നിർമ്മിതിരീതിയിലും ഗണ്യമായ വ്യത്യാസം വന്നു. ആദ്യകാലഭവനദേവാലയങ്ങളിൽ അപ്പം മുറിക്കലിനുപയോഗിച്ചിരുന്ന ലളിതമായ അത്താഴമേശയ്ക്കുപകരം പ്രതീകാത്മകവും സൗന്ദര്യവും ഒത്തിണങ്ങിയ വലിയമേശകൾ വന്നുചേർന്നു. സ്വാഭാവികമായും അതിൽ അർപ്പിക്കുന്ന ബലിയുടെ അമൂല്യത ഓർമ്മിപ്പിക്കാൻ ഏറ്റവും വിലപിടിപ്പുള്ള വസ്തുക്കൾകൊണ്ട് അവ അലങ്കരിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു. അതുപോലെതന്നെ അപ്പസ്‌തോല പ്രബോധനത്തിന്റെ ഇടം, പുരോഹിതന്റെ ഇരിപ്പിടം മുതലായവയും ഓരോന്നിന്റെയും സ്ഥാനമഹിമയ്ക്കനുസരിച്ചുള്ള ആർഭാടപൂർണമായ അലങ്കാരപ്പണികൾക്ക് വിധേയമായിത്തീർന്നു.
കത്തോലിക്കാസഭയിൽ മേജർ ബസിലിക്കാ പദവിയുള്ളത് റോമിലുള്ള നാല് പ്രധാന ബസിലിക്കകൾക്ക് മാത്രമാണ്. അവ റോമൻ സഭയുടെ ഭദ്രാസന ദേവാലയമായ സെന്റ് പീറ്റേഴ്‌സ് ബസിലിക്ക, റോമാരൂപതയുടെ കത്തീഡ്രലായ സെന്റ് ജോൺ ലാറ്ററൻ ബസിലിക്ക, പരിശുദ്ധ അമ്മയുടെ നാമത്തിലുള്ള സെന്റ് മേരി മേജർ ബസിലിക്ക, പൗലോസ് അപ്പസ്‌തോലന്റെ പേരിൽ നഗര മതിൽകെട്ടിനുപുറത്തുള്ള സെന്റ് പോൾ ബസിലിക്ക എന്നിവയാണ്. ഇവയെല്ലാം ബാറോക്ക് വാസ്തുവിദ്യാ ശൈലിയിലാണ് പണിതിരിക്കുന്നതെങ്കിലും മേരി മേജർ, സെന്റ് പോൾ എന്നീ ബസിലിക്കകളുടെ ഉൾവശം പരിപൂർണമായും ബസിലിക്ക നിർമ്മിതിയുടെ ഘടനയാണ് പിൻതുടർന്നിരിക്കുന്നത്.
മൂന്നാർ മൈനർ ബസിലിക്ക
മൂന്നാറിലെ ക്രൈസ്തവ ആറാധനയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട പ്രഥമ നിർമ്മിതി 1894 നവംബറിൽ സ്ഥാപിതമായ എലനോർ ഇസബെല്ലിന്റെ ശവകുടീരമാണ്. ഇതിനോടനുബന്ധിച്ചുള്ള സി.എസ്.ഐ. ക്രൈസ്റ്റ് ചർച്ചിന്റെ ശിലാസ്ഥാപനം 1910-ലാണ് നടക്കുന്നത്.
ഹൈറേഞ്ചിലെ ആദ്യത്തെ ദേവാലയമായ മൂന്നാർ മൗണ്ട് കാർമ്മൽ കത്തോലിക്കാപള്ളി ആരംഭിക്കുന്നത് 1898-ൽ പുണ്യസ്മരണാർഹനായ ഫാ. അൽഫോൻസ് മരിയ ഒ.സി.ഡി. യാണ്. ഇടവകസാഥാപനത്തിന്റെ നൂറ്റിയിരുപത്തഞ്ചാം വാർഷികത്തിൽ 2024 മെയ് 25-ംതീയതി ഈ ദേവാലയം ബസിലിക്കയായി ഉയർത്തി. ബസിലിക്ക എന്ന വാസ്തുശില്പ ശൈലിയുടെ ഏറ്റവും പ്രധാന ദർശനം അതിശക്തമായ ബാഹ്യരൂപത്തേക്കാൾ പ്രാധാന്യം നല്കുന്നത് ലളിതമെങ്കിലും ഫലപ്രദമായ ഉപയോഗത്തിനുതകുന്ന ഉൾഭാഗത്തിനാണ്. ഇത് പുറത്തുനിന്ന് ആസ്വദിക്കാനുള്ള കലയെക്കാൾ അകത്തിരുന്ന് അനുഭവിക്കാനുള്ള യാഥാർഥ്യമാണ്. ദേവാലയത്തിനുള്ളിൽ അനുഭവഭേദ്യമായ ദൈവീകമേഖല ഉള്ളിൽ പ്രവേശിക്കുന്ന ആരുടെയും അനുഭവമാണ്. മൂന്നാർ ബസിലിക്കയുടെ വാസ്തുശില്പ ശൈലി എന്താണെന്ന ചോദ്യത്തിന് അതിനുള്ളിൽ ഒരിക്കലെങ്കിലും പ്രവേശിച്ചിട്ടുള്ള ആർക്കും സ്വഅനുഭവത്തിൽനിന്ന് സംശയലേശമെന്യേ ഉത്തരം പറയാനാകും അത് ബസിലിക്കാ ശൈലി തന്നെയെന്ന്.
