പ്രഫ. ഷാജി ജോസഫ്
Doctor Zhivago (Italy/197 minutes/1956)
Director: David Lean
ബോറിസ് പാസ്റ്റെര്‍നാക്കിന്റെ അതേ പേരിലുള്ള നോവലിനെ അടിസ്ഥാനമാക്കി ഡേവിഡ് ലീന്‍ സംവിധാനം ചെയ്ത ഒരു ഇതിഹാസ പ്രണയകഥയാണ് ‘ഡോക്ടര്‍ ഷിവാഗോ’. റഷ്യന്‍ വിപ്ലവത്തിന്റെയും തുടര്‍ന്നുള്ള ആഭ്യന്തരയുദ്ധത്തിന്റെയും പശ്ചാത്തലത്തിലാണ് ഈ ചിത്രം ഒരുക്കിയിരിക്കുന്നത്. പ്രണയം, നഷ്ടം, രാഷ്ട്രീയ പ്രക്ഷുബ്ധതകള്‍ക്കിടയിലെ മനുഷ്യന്റെ പ്രതിരോധശേഷിയുടെ ശക്തി എന്നിവ ചര്‍ച്ച ചെയ്യപ്പെടുന്നു ഈ സിനിമയില്‍.
അതിശയിപ്പിക്കുന്ന ഛായാഗ്രഹണം, ഹൃദയസ്പര്‍ശിയായ കഥപറച്ചില്‍, മനോഹരമായ സംഗീതം എന്നിവയ്ക്ക് പേരുകേട്ട ഡോ. ഷിവാഗോ, ലോക സിനിമാ ചരിത്രത്തിലെ ഏറ്റവും ആഘോഷിക്കപ്പെടുന്ന ചിത്രങ്ങളില്‍ ഒന്നായി തുടരുന്നു. ഡോക്ടര്‍ ഷിവാഗോ വെറുമൊരു പ്രണയ ഇതിഹാസമല്ല, മറിച്ച് 20-ാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തില്‍ റഷ്യയിലെ വ്യാപകമായ മാറ്റങ്ങളെത്തുടര്‍ന്നുള്ള കഥയാണ്. വിപ്ലവം, യുദ്ധം, പ്രത്യയശാസ്ത്ര മാറ്റങ്ങള്‍ എന്നിവക്കിടയിലുള്ള അതിലെ കഥാപാത്രങ്ങളുടെ വൈകാരിക പോരാട്ടങ്ങളെ ഈ ചിത്രം പകര്‍ത്തുന്നു. ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തില്‍ റഷ്യയിലെ പ്രക്ഷുബ്ധതകളിലൂടെയും ലാറ ആന്റിപോവയുമായുള്ള വികാരഭരിതമായ പ്രണയത്തിലൂടെയും, ഒരു ഭിഷഗ്വരനും കവിയുമായ യൂറി ഷിവാഗോയുടെ ജീവിതമാണ് ഈ ചിത്രം പിന്തുടരുന്നത്. സോവിയറ്റ് ഉദ്യോഗസ്ഥനായ യെവ്ഗ്രാഫ് ഷിവാഗോ (അലക് ഗിന്നസ്) തന്റെ അര്‍ദ്ധ സഹോദരനായ യൂറി ഷിവാഗോയുടെ മകളെ അന്വേഷിക്കുന്ന ഒരു വര്‍ത്തമാനകാല ആഖ്യാനമാണ് കഥയ്ക്ക് രൂപം നല്‍കുന്നത്. ഷിവാഗോയുടെ ജീവിതം അദ്ദേഹം വിവരിക്കുമ്പോള്‍, ചിത്രം ഒരു നീണ്ട ഫ്‌ളാഷ്ബാക്കിലൂടെ വികസിക്കുന്നു.
യൂറി ഷിവാഗോ (ഒമര്‍ ഷെരീഫ്) മോസ്‌കോയിലെ ഒരു സമ്പന്ന കുടുംബത്തില്‍ വളര്‍ത്തപ്പെട്ട അനാഥനായ ഒരു യുവാവാണ്. ഒരു ഡോക്ടറും കവിയുമായി മാറുന്ന അയാള്‍ ആ കുടുംബത്തിലെ മകളായ ടോണിയയെ (ജെറാള്‍ഡിന്‍ ചാപ്ലിന്‍) വിവാഹം കഴിക്കുന്നു. അതേസമയം, സുന്ദരിയായ ലാറ (ജൂലി ക്രിസ്റ്റി) അഴിമതിക്കാരനും അഭിഭാഷകനുമായ വിക്ടര്‍ കൊമറോവ്‌സ്‌കിയുമായി (റോഡ് സ്റ്റെയ്ഗര്‍) സങ്കീര്‍ണ്ണമായ ബന്ധത്തില്‍ കുടുങ്ങി, അയാള്‍ അവളെ കൃത്രിമമായി വശീകരിച്ചു. പിന്നീട് അയാളില്‍നിന്നും വേര്‍പെട്ട അവള്‍ ആദര്‍ശവാദിയായ, വിപ്ലവകാരിയായ പാഷ ആന്റിപോവുമായി (ടോം കോര്‍ട്ടെനെ) വിവാഹനിശ്ചയം നടത്തുന്നു. ഒന്നാം ലോകമഹായുദ്ധം പൊട്ടിപ്പുറപ്പെടുമ്പോള്‍, യൂറി യുദ്ധമുന്നണിയില്‍ ഡോക്ടറായി സേവനമനുഷ്ഠിക്കുന്നു, അവിടെ അദ്ദേഹം ഒരു നഴ്‌സായി ജോലി ചെയ്യുന്ന ലാറയെ കണ്ടുമുട്ടുന്നു, വര്‍ദ്ധിച്ചു വരുന്ന ആകര്‍ഷണം ഉണ്ടായിരുന്നിട്ടും അവര്‍ വേര്‍പിരിയുന്നു.
ബോള്‍ഷെവിക് വിപ്ലവ കാലത്ത് യൂറിയും കുടുംബവും മോസ്‌കോയില്‍ നിന്ന് ഗ്രാമപ്രദേശങ്ങളിലേക്ക് പലായനം ചെയ്യാന്‍ നിര്‍ബന്ധിതരാകുന്നു, അവര്‍ വാരികിനോയിലെ ഒരു വിദൂര എസ്റ്റേറ്റില്‍ സ്ഥിരതാമസമാക്കുന്നു. അതേസമയം ഉപേക്ഷിക്കപ്പെട്ടവളും ദുര്‍ബലയുമായ ലാറ വരികിനോയില്‍ എത്തുന്നു, അവിടെ അവളും യൂറിയും തീവ്രവും എന്നാല്‍ ഹ്രസ്വവുമായ അവരുടെ പ്രണയത്തെ പുനരുജ്ജീവിപ്പിക്കുന്നു. യൂറിയുടെയും ലാറയുടെയും വഴികള്‍ പലതവണ കൂടിച്ചേരുന്നു, യുദ്ധത്തിന്റെ കുഴപ്പങ്ങള്‍ക്കിടയിലും അവരുടെ പ്രണയം വളരുന്നു. തണുത്തുറഞ്ഞ ഭൂപ്രകൃതിയില്‍ അവരുടെ പ്രണയം പൂത്തുലയുന്നു, പക്ഷേ വിധി യുദ്ധത്തിന്റെയും അടിച്ചമര്‍ത്തല്‍ ഭരണത്തിന്റെയും രൂപത്തില്‍ അവരെ ആവര്‍ത്തിച്ച് വേര്‍പെടുത്തുന്നു. യൂറി പിന്നീട് നിര്‍ബന്ധിത സൈനിക സേവനത്തിലേക്ക് കൊണ്ടുപോകപ്പെടുകയും വര്‍ഷങ്ങളോളം ഒരു ഡോക്ടറായി സേവനമനുഷ്ഠിക്കാന്‍ നിര്‍ബന്ധിതനാകുകയും ചെയ്യുന്നു. ഒടുവില്‍ രക്ഷപ്പെട്ട് വീട്ടിലേക്ക് മടങ്ങുമ്പോള്‍, തന്റെ കുടുംബം ഇല്ലാതായത് അയാള്‍ കണ്ടെത്തുന്നു. ലാറയുമായി അവിടെ അദ്ദേഹം വീണ്ടും ഒന്നിക്കുന്നു, അവര്‍ ഒരു ചെറിയ കാലയളവ് സന്തോഷത്തോടെ ജീവിക്കുന്നു. കൊമറോവ്‌സ്‌കി വീണ്ടും പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നു, ബോള്‍ഷെവിക്കുകളുടെ അപ്രീതിക്ക് പാത്രമായ അവരെ റഷ്യ വിടാന്‍ സഹായിക്കാമെന്നേല്‍ക്കുന്നു. പക്ഷെ തന്നെയും കുട്ടിയെയും രക്ഷിക്കുമെന്ന പ്രതീക്ഷയില്‍ ലാറ കൊമറോവ്‌സ്‌കിക്കൊപ്പം പോകുന്നു.
ഡോ. യൂറി ഷിവാഗോയാണ് കഥയുടെ കാതല്‍ – ചരിത്രത്തിന്റെ കൊടുങ്കാറ്റില്‍ അകപ്പെട്ട, ആഴത്തിലുള്ള വികാരങ്ങളും കലാപരമായ സംവേദനക്ഷമതയും ഉള്ള ഒരു മനുഷ്യന്‍. ഒരു ഡോക്ടറും കവിയുമായ അദ്ദേഹം സൗമ്യനും ആത്മപരിശോധന നടത്തുന്നവനും രാഷ്ട്രീയ പ്രത്യയശാസ്ത്രങ്ങളെക്കാള്‍ സൗന്ദര്യത്തിനും സ്‌നേഹത്തിനും വ്യക്തിപരമായ സ്വാതന്ത്ര്യത്തിനും പ്രാധാന്യം നല്‍കുന്ന വ്യക്തിയാണ്. യൂറി കടമയ്ക്കും അഭിനിവേശത്തിനും ഇടയില്‍ അകപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ലാറയോടുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ സ്‌നേഹം അഗാധമാണ്, എന്നിരുന്നാലും അദ്ദേഹം തന്റെ ഭാര്യ ടോണിയയോട് വിശ്വസ്തനായി തുടരുന്നു. ഒരു രാഷ്ട്രീയക്കാരനല്ല, എന്നിട്ടും വിപ്ലവത്തിന്റെ പ്രക്ഷോഭത്തിലൂടെ സഞ്ചരിക്കാന്‍ അദ്ദേഹം നിര്‍ബന്ധിതനാകുന്നു. വിപ്ലവത്തിന്റെയും യുദ്ധത്തിന്റെയും കഠിനമായ യാഥാര്‍ത്ഥ്യങ്ങളാല്‍ തകര്‍ന്ന ബൗദ്ധികവും കലാപരവുമായ മനുഷ്യനെയാണ് അയാള്‍ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നത്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ കവിത പ്രതീക്ഷയുടെ ഉറവിടമാണ് പക്ഷേ, സോവിയറ്റ് റഷ്യയില്‍ വ്യക്തിപരമായ ആവിഷ്‌കാരം അടിച്ചമര്‍ത്തപ്പെടുന്നു.
ലാറയുമായി വീണ്ടും ഒന്നിക്കാനോ കവിയായി സ്വതന്ത്രമായി ജീവിക്കാനോ കഴിയാതെ അയാള്‍ മരണത്തിലേക്ക് നീങ്ങുന്നു. പ്രശസ്തനായ ഡേവിഡ് ലീന്‍ തന്റെ മഹത്തായ ഇതിഹാസ ചിത്രങ്ങള്‍ക്കൊപ്പം തന്നെ (ലോറന്‍സ് ഓഫ് അറേബ്യ, ദി ബ്രിഡ്ജ് ഓണ്‍ ദി റിവര്‍ ക്വായ്) ഡോക്ടര്‍ ഷിവാഗോയും അണിയിച്ചൊരുക്കിയിരിക്കുന്നു. ഫ്രെഡി യങ്ങിന്റെ ഛായാഗ്രഹണം അതിശയിപ്പിക്കുന്നതാണ്. വിശാലമായ, മഞ്ഞുമൂടിയ റഷ്യന്‍ പ്രകൃതിദൃശ്യങ്ങള്‍, വേനല്‍ക്കാലത്തെ സ്വര്‍ണ്ണനിറത്തിലുള്ള വയലുകള്‍, സമ്പന്നമായ ഇന്റീരിയറുകള്‍ എന്നിവയെല്ലാം സിനിമയുടെ വൈകാരിക ആഴം വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുന്നു. പ്രത്യേകിച്ച് അക്കാലത്തെ രാഷ്ട്രീയ പ്രക്ഷുബ്ധതകള്‍ക്ക് വിപരീതമായി, നിറങ്ങളുടെയും വെളിച്ചത്തിന്റെയും ഉപയോഗം മികച്ചതാണ്. ഇരുട്ടില്‍ മിന്നിമറയുന്ന ഒരു മെഴുകുതിരിയുടെ ആവര്‍ത്തിച്ചുള്ള ചിത്രം പോലുള്ള സിനിമയുടെ ദൃശ്യ രൂപകങ്ങള്‍ അടിച്ചമര്‍ത്തലിനെ അഭിമുഖീകരിക്കുമ്പോള്‍ നിലനില്‍ക്കുന്ന പ്രത്യാശയുടെയും സ്‌നേഹത്തിന്റെയും ഒരു രൂപകമായി വര്‍ത്തിക്കുന്നു. ലീന്റെ സൂക്ഷ്മമായ സംവിധാനം ഓരോ ഫ്രെയിമും ചിത്ര രചനാപരമാണെന്ന് ഉറപ്പാക്കുന്നു, ഷിവാഗോയുടെ ലോകത്തിന്റെ സൗന്ദര്യത്തിലും കാഠിന്യത്തിലും കാഴ്ചക്കാരെ മുഴുകാന്‍ അനുവദിക്കുന്നു.
ഡോ. ഷിവാഗോയുടെ ഏറ്റവും മറക്കാനാവാത്ത വശങ്ങളിലൊന്നാണ് മൗറീസ് ജാരെയുടെ ഓസ്‌കാര്‍ നേടിയ സംഗീതം. ഈ സംഗീതം പ്രണയത്തിന്റെയും വിഷാദത്തിന്റെയും ആഖ്യാനത്തിന്റെയും ഗാംഭീര്യത്തെയും പകര്‍ത്തുന്നു.
യൂറി ഷിവാഗോയായി ഒമര്‍ ഷെരീഫ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഏറ്റവും അവിസ്മരണീയമായ പ്രകടനങ്ങളിലൊന്ന് അവതരിപ്പിക്കുന്നു, അത് കടമയ്ക്കും ആഗ്രഹത്തിനും ഇടയില്‍ കുടുങ്ങിയ ഒരു മനുഷ്യന്റെ ശാന്തമായ അന്തസ്സും ആന്തരിക പ്രക്ഷുബ്ധതയും ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ സൂക്ഷ്മവും എന്നാല്‍ ആവിഷ്‌കൃതവുമായ പ്രകടനം യൂറിയെ ആഴത്തില്‍ സഹാനുഭൂതിയുള്ള കഥാപാത്രമാക്കി മാറ്റുന്നു. ലാറ എന്ന കഥാപാത്രമായി ജൂലി ക്രിസ്റ്റി ദുര്‍ബലതയും ശക്തിയും പ്രകടിപ്പിക്കുന്നു. സാഹചര്യങ്ങളാല്‍ വലയുന്ന, എന്നാല്‍ വികാരങ്ങളില്‍ അചഞ്ചലയായ ഒരു സ്ത്രീയെ അവതരിപ്പിക്കുന്നത് സിനിമയുടെ ഹൈലൈറ്റുകളില്‍ ഒന്നാണ്.
ഡോക്ടര്‍ ഷിവാഗോ വെറുമൊരു പ്രണയകഥയല്ല, ചരിത്രം വ്യക്തി ജീവിതങ്ങളെ എങ്ങനെ രൂപപ്പെടുത്തുകയും തകര്‍ക്കുകയും ചെയ്യുന്നു എന്നതിനെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു ധ്യാനമാണിത്. ഇതിലെ കഥാപാത്രങ്ങള്‍ റഷ്യന്‍ സമൂഹത്തിന്റെ വ്യത്യസ്ത വശങ്ങളെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു, അതിന്റെ ദുരന്തസ്വരം ഒരു യുഗത്തിന്റെ നിരാശയെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നു. വൈകാരിക ആഴം, അതിശയിപ്പിക്കുന്ന ഛായാഗ്രഹണം, പ്രണയം, നഷ്ടം, വിധി എന്നിവയുടെ വേട്ടയാടുന്ന പ്രമേയങ്ങള്‍ മൂലം ഈ സിനിമ ഒരു കാലാതീതമായ ക്ലാസിക് ആയി തുടരുന്നു. മൂന്ന് മണിക്കൂറോളം ദൈര്‍ഘ്യമുള്ള റണ്‍ടൈം ഉണ്ടായിരുന്നിട്ടും, ഡോക്ടര്‍ ഷിവാഗോ ഒരിക്കലും പ്രേക്ഷകനെ മടുപ്പിക്കുന്നില്ല. കിടയറ്റ സംവിധാന ശൈലിയിലൂടെ റൊമാന്റിസിസവും ദൃശ്യ ഗാംഭീര്യവും ഉള്‍പ്പെടുത്തി എക്കാലത്തെയും മികച്ച ചിത്രങ്ങളിലൊന്നായി അതിന്റെ പദവി ഉറപ്പിക്കുന്നു വന്‍ ബോക്‌സ് ഓഫീസ് വിജയവും, അഞ്ച് അക്കാദമി അവാര്‍ഡുകളും നേടിയ ഈ ചിത്രം.
