കേരളചരിത്രത്തിന്റെ വെണ്‍കളിഭിത്തിയില്‍ ആലേഖനം ചെയ്യപ്പെടുമാറ് ആദരണീയനായ മുഖ്യമന്ത്രി പിണറായി വിജയന്റെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള ഒരു മന്ത്രിസഭ തങ്ങളെ അധികാരത്തിലേക്ക് ഉയര്‍ത്തിവിട്ട ജനങ്ങളുടെ ഇടയിലേക്ക് ഇറങ്ങിച്ചെല്ലുന്ന ‘നവ കേരള സദസ്സ്’ ഏറ്റവും പ്രശംസനീയം, ജനാധിപത്യപരം എന്നു പറയുവാന്‍ ആഗ്രഹിക്കുമ്പോള്‍ തന്നെ പ്രതിഷേധങ്ങളെ അടിച്ചമര്‍ത്താന്‍ ശ്രമിക്കുന്ന ഗുണ്ടാപ്രവര്‍ത്തനങ്ങളെ അപലപനീയം എന്നും ജനാധിപത്യവിരുദ്ധം എന്നും വിശേഷിപ്പിക്കാതിരിക്കാനും വയ്യ!
സമൂഹത്തില്‍ സംഭവിക്കുന്ന ഒരു കാര്യത്തെകുറിച്ചുള്ള അവരുടെ വികാരങ്ങള്‍ പരസ്യമായി പ്രകടിപ്പിക്കാന്‍ വ്യക്തികള്‍ മറ്റുള്ളവരുമായി ചേരുന്ന ഒരു സംഭവമോ പ്രവര്‍ത്തനമോ ആണ് പ്രതിഷേധം. സമീപ വര്‍ഷങ്ങളില്‍ വിവിധ കാരണങ്ങളാല്‍ രാജ്യത്തുടനീളം വിവിധ പ്രതിഷേധങ്ങള്‍ നടന്നിട്ടുണ്ട്. ഡല്‍ഹിയിലെ ഷഹീന്‍ ബാഗില്‍ പൗരത്വ (ഭേദഗതി) നിയമത്തിനെതിരെ (സിഎഎ) നടന്ന 2019ലെ പ്രതിഷേധങ്ങളും, മൂന്ന് കാര്‍ഷിക നിയമങ്ങള്‍ക്കെതിരായ കര്‍ഷകരുടെ ഒരു വര്‍ഷം നീണ്ടുനിന്ന പ്രതിഷേധങ്ങളും (2020 മുതല്‍ 2021) ശക്തമായ ബഹുജനപ്രക്ഷോഭങ്ങള്‍ ആയിരുന്നു.
ഒരു ഭരണകൂടം ജനമുന്നേറ്റങ്ങളെയും പ്രതിഷേധങ്ങളെയും പൗരാവകാശത്തിന്റെ ഭാഗമായി ഗണിക്കുന്നിടത്താണ് അത് ജനാധിപത്യത്തിന്റെ ഏറ്റവും മഹത്വമാര്‍ന്ന മുഖമണിയുന്നത്.
ഇന്ത്യന്‍ ഭരണഘടന അതിന്റെ പൗരന്മാര്‍ക്ക് സമാധാനപരമായി പ്രതിഷേധിക്കാനുള്ള അവകാശം നല്‍കുന്നു. പ്രതിഷേധിക്കാനുള്ള പൗരന്റെ അവകാശം ഭരണഘടനാപരമായ മൗലികാവകാശമായി നിലനില്‍ക്കുന്നു.
പ്രതിഷേധിക്കാനുള്ള അവകാശം, സര്‍ക്കാരിനെ പരസ്യമായി വെല്ലുവിളിക്കാനും പ്രതികരിക്കാന്‍ പ്രേരിപ്പിക്കാനുമുള്ള ജനങ്ങളുടെ മൗലികമായ രാഷ്ട്രീയ അവകാശമാണ്. പ്രതിഷേധിക്കാനുള്ള അവകാശം വ്യക്തമായ അവകാശമല്ലെങ്കിലും, അത് ആര്‍ട്ടിക്കിള്‍ 19-നു കീഴിലുള്ള, സംസാരത്തിനും ആവിഷ്‌കാരസ്വാതന്ത്ര്യത്തിനുമുള്ള അവകാശത്തില്‍ നിന്ന് ഉരുത്തിരിയുന്നതാണ്.
അഭിപ്രായസ്വാതന്ത്ര്യത്തിനുള്ള അവകാശം ആര്‍ട്ടിക്കിള്‍ 19(1)(എ) വ്യക്തമാക്കുന്നു. സ്വതന്ത്രമായ അഭിപ്രായപ്രകടനത്തിനുള്ള അവകാശം ഗവണ്‍മെന്റിന്റെ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള അഭിപ്രായം പരസ്യമായി പ്രകടിപ്പിക്കാനുള്ള സ്വാതന്ത്ര്യമായി വിവര്‍ത്തനം ചെയ്യപ്പെടുന്നു.
സമാധാനപരമായി സംഘംചേരുന്നതിനുള്ള അവകാശം ആര്‍ട്ടിക്കിള്‍ 19(1)(ബി) വിഭാവനം ചെയ്യുന്നു.
ജനാധിപത്യ സംവിധാനത്തില്‍ രാഷ്ട്രീയ സംഘടനകള്‍ രൂപീകരിക്കാനുള്ള അവകാശം അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്. സര്‍ക്കാര്‍ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളെ കൂട്ടായി വെല്ലുവിളിക്കുന്നതിനായി ഭരണഘടന അനുമതി നല്‍കുന്നു.
ആര്‍ട്ടിക്കിള്‍ 19(1)(സി) സമ്മേളന സ്വാതന്ത്ര്യത്തിനുള്ള അവകാശം ഉറപ്പാക്കുന്നു. പ്രകടനങ്ങള്‍, പ്രക്ഷോഭങ്ങള്‍, പൊതുസമ്മേളനങ്ങള്‍ എന്നിവയിലൂടെ സര്‍ക്കാര്‍ നടപടികളെ ചോദ്യം ചെയ്യാനും എതിര്‍ക്കാനും ദീര്‍ഘകാല പ്രതിഷേധ പ്രസ്ഥാനങ്ങള്‍ രൂപീകരിക്കാനും സമാധാനപരമായി ഒത്തുചേരാനുമുള്ള സ്വാതന്ത്ര്യം വ്യക്തികള്‍ക്കുണ്ട്.
ഈ അവകാശങ്ങള്‍ സംയോജിപ്പിക്കുമ്പോള്‍, ഭരണകൂടത്തിന്റെ പ്രവര്‍ത്തനത്തിനും നിഷ്‌ക്രിയത്വത്തിനും എതിരെ സമാധാനപരമായി ഒത്തുകൂടാനും പ്രകടനം നടത്താനും ഭരണഘടന ആരെയും അനുവദിക്കുന്നു. പ്രതിഷേധങ്ങള്‍ ജനാധിപത്യത്തിനുവേണ്ടിയാണ്, പ്രതിഷേധത്തിന്റെ ലക്ഷ്യം പിഴവുകള്‍ നിര്‍മാര്‍ജനം ചെയത് രാജ്യത്തിന്റെ സമഗ്രത സംരക്ഷിക്കുക എന്നതാണ്.
പ്രതിഷേധിക്കാനുള്ള അവകാശത്തിനാവശ്യമായ നിയന്ത്രണങ്ങള്‍ ആ അവകാശത്തിന്റെ ദുരുപയോഗത്തെ ചെറുക്കുന്നതിനാണ് ലക്ഷ്യം വയ്ക്കുന്നത്.
മറ്റ് മൗലികാവകാശങ്ങള്‍ പോലെ പ്രതിഷേധിക്കാനുള്ള അവകാശവും കേവലമല്ല, ആര്‍ട്ടിക്കിള്‍ 19(2), 19(3) എന്നിവയില്‍ പറഞ്ഞിരിക്കുന്ന ന്യായമായ നിയന്ത്രണങ്ങള്‍ക്കു വിധേയമാണ്: രാജ്യസുരക്ഷയ്ക്കും ഇന്ത്യയുടെ പരമാധികാരത്തിന്റെയും അഖണ്ഡതയുടെയും താല്പര്യങ്ങള്‍ക്കുമായി പ്രതിഷേധാവകാശം നിയന്ത്രിക്കപ്പെടേണ്ടതുണ്ട്.
പൊതുക്രമലംഘനം, ധാര്‍മ്മികത അല്ലെങ്കില്‍ ധാര്‍മ്മികതയുടെ അടിസ്ഥാനം, കോടതിയലക്ഷ്യം, അപകീര്‍ത്തിപ്പെടുത്തല്‍, അല്ലെങ്കില്‍ ഒരു കുറ്റകൃത്യം ചെയ്യാനുള്ള മറ്റു രാജ്യങ്ങളുമായുള്ള സൗഹൃദബന്ധം എന്നിവയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട്
പ്രതിഷേധത്തില്‍ ഏര്‍പ്പെടുത്താവുന്നതാണ്.
പ്രതിഷേധക്കാര്‍ നിയമവിരുദ്ധമോ ക്രമരഹിതമോ ആയ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ക്കു പ്രചോദനമാകുമെന്നും അത്തരം പെരുമാറ്റം ഉണ്ടാകാന്‍ സാധ്യതയുണ്ടെന്നും തെളിവുണ്ടെങ്കില്‍ മാത്രമേ പൊതുക്രമലംഘനത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള നിയന്ത്രണങ്ങള്‍ ന്യായീകരിക്കാനാകൂ.
ഈ നിയന്ത്രണങ്ങള്‍ ഒരു അപവാദമായിരിക്കണമെന്നും, നിയമമല്ലെന്നും, അവ അവകാശത്തിന്റെ സത്തയെ ദുര്‍ബലപ്പെടുത്തുന്നതല്ല എന്നും ഉറപ്പാക്കപ്പെടണം.
പ്രതിഷേധിക്കാനുള്ള അവകാശത്തിന്റെ സജീവമായ ഉപയോഗം, ഗവണ്‍മെന്റിന്റെ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ തുടര്‍ച്ചയായി നിരീക്ഷിക്കുകയും അവരവരുടെയും സമൂഹത്തിന്റെയും നീതി ഉറപ്പാക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ആളുകള്‍ക്കുള്ളതാണ്. കാവല്‍ നായ്ക്കളുടെ പങ്ക് വഹിക്കുന്നു അവര്‍.
ശുഭോദര്‍ക്കമായ ഒരു സാമൂഹികമാറ്റം കൊണ്ടുവരിക, ചരിത്രപരമായും സൃഷ്ടിപരമായുമുള്ള സാമൂഹികമാറ്റത്തിനും മനുഷ്യാവകാശങ്ങളുടെ പുരോഗതിക്കും പ്രചോദനം നല്‍കുക, ലോകമെമ്പാടുമുള്ള പൗര ഇടങ്ങളെ തിരിച്ചറിയുകയും സംരക്ഷിക്കുകയും ചെയ്യുക എന്ന മഹനീയ കര്‍ത്തവ്യം പ്രതിഷേധ അവകാശത്തില്‍ അന്തര്‍ഭവിച്ചിരിക്കുന്നു.
മനുഷ്യാവകാശ മുന്നേറ്റത്തിലും എല്ലാ സംസ്‌കാരങ്ങളുടെയും നാഗരിക, രാഷ്ട്രീയ, സാമ്പത്തിക, സാമൂഹിക, സാംസ്‌കാരിക ജീവിതത്തിലും പ്രതിഷേധങ്ങള്‍ക്ക് ഒരു പ്രധാന പങ്കുണ്ട്. പാര്‍ശ്വവല്‍ക്കരിക്കപ്പെട്ട വിഭാഗത്തെ ശാക്തീകരിക്കുകയും അവരുടെ താല്‍പ്പര്യങ്ങള്‍ കുറച്ചുകൂടി പ്രതിനിധാനം ചെയ്യപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നു.
ജനാധിപത്യത്തെ ശക്തിപ്പെടുത്തുകയും പൊതുപ്രശ്‌നങ്ങളില്‍ നേരിട്ട് ഇടപെടാന്‍ അനുവദിച്ചുകൊണ്ട് പ്രാതിനിധ്യ ജനാധിപത്യം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയുംചെയ്യുന്നു.
പ്രതിഷേധിക്കാനുള്ള അവകാശം:
അന്താരാഷ്ട്ര നിയമം
സമാധാനപരമായിപ്രതിഷേധത്തിനുള്ള അവകാശം 1948 ഡിസംബറില്‍ അംഗീകരിച്ച, ഐക്യരാഷ്ട്രസഭയുടെ മനുഷ്യാവകാശങ്ങളുടെ സാര്‍വത്രികപ്രഖ്യാപനത്തില്‍ ഉള്‍പ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്.
അന്താരാഷ്ട്ര നിയമത്തില്‍, പല ഉടമ്പടികളും, പ്രത്യേകിച്ച് സിവില്‍, പൊളിറ്റിക്കല്‍ റൈറ്റ്‌സ് സംബന്ധിച്ച അന്താരാഷ്ട്ര ഉടമ്പടി, സംഘടനാസ്വാതന്ത്ര്യം, സമാധാനപരമായ സമ്മേളനം, സംസാരം എന്നിവയ്ക്കുള്ള അവകാശങ്ങളെ അംഗീകരിക്കുന്നു.
വിയോജിപ്പ് പ്രകടിപ്പിക്കുന്ന പ്രകടനങ്ങള്‍ നിര്‍ദ്ദിഷ്ടസ്ഥലങ്ങളില്‍ മാത്രമേ നടത്താവൂ എന്ന് പ്രസ്താവിച്ചുകൊണ്ട് സമാധാനപരമായി പ്രതിഷേധിക്കാനുള്ള അവകാശം സുപ്രീം കോടതി അംഗീകരിച്ചു. വിയോജിപ്പ് പ്രകടിപ്പിക്കാനുള്ള സ്വാതന്ത്ര്യം ഭരണഘടന സംരക്ഷിച്ചിരിക്കുന്നു, എന്നാല്‍ ആര്‍ട്ടിക്കിള്‍ 51എ പോലുള്ള മൗലികകര്‍ത്തവ്യങ്ങളോടൊപ്പം പൊതുസ്വത്ത് സംരക്ഷിക്കാനും അക്രമം ഒഴിവാക്കാനും ഓരോ പൗരനും മൗലിക ഉത്തരവാദിത്തമുണ്ടെന്നും കോടതി ഉദ്‌ബോധിപ്പിച്ചു.
2019ലെ ഷഹീന്‍ ബാഗ് വിധിയിലൂടെ നിയമനിര്‍മ്മാണത്തിനെതിരെ സമാധാനപരമായി പ്രതിഷേധിക്കാനുള്ള അവകാശം കോടതി സ്ഥിരീകരിച്ചു, എന്നാല്‍ പൊതുനിരത്തുകളും പൊതുസ്ഥലങ്ങളും എന്നന്നേക്കുമായി കൈവശപ്പെടുത്താനാവില്ലെന്ന് കോടതി വ്യക്തമാക്കുകയും ചെയ്തു. മൗലികാവകാശങ്ങള്‍ ഒറ്റപ്പെട്ട നിലയിലല്ല മനസ്സിലാക്കപ്പെടേണ്ടത്. പ്രതിഷേധക്കാരന്റെ അവകാശം യാത്രക്കാരുടെ അവകാശവുമായി തുലനം ചെയ്യണം, രണ്ടും പരസ്പര ബന്ധത്തില്‍ സഹകരിച്ച് നിലനില്‍ക്കണം.
മസ്ദൂര്‍ കിസാന്‍ ശക്തി സംഘടന്‍ (എംകെഎസ്എസ്) വേഴ്‌സസ് യൂണിയന്‍ ഓഫ് ഇന്ത്യയിലൂടെ(2018), ഒത്തുചേരാനും സമാധാനപരമായി പ്രതിഷേധിക്കാനുമുള്ള അടിസ്ഥാന അവകാശത്തെ സുപ്രീം കോടതി അംഗീകരിച്ചു, എന്നാല്‍ ജന്തറിലെ നിവാസികള്‍ക്ക് അസ്വാസ്ഥ്യമുണ്ടാക്കാതിരിക്കാന്‍ അത് നിയന്ത്രിക്കാനും നിര്‍ദ്ദേശിച്ചു.
രാംലീല മൈതാന സംഭവത്തില്‍ (2012), സമാധാനപരമായി ഒത്തുകൂടാനും പ്രകടനം നടത്താനും പൗരന്മാര്‍ക്ക് അടിസ്ഥാന അവകാശമുണ്ടെന്ന് സുപ്രീം കോടതി വിധിച്ചു, അത് ഏകപക്ഷീയമായ, ഭരണപരമോ നിയമനിര്‍മ്മാണവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടതോ ആയ നടപടിയിലൂടെ അസാധുവാക്കാന്‍ കഴിയില്ല.
1973ലെ ചിപ്കോ മൂവ്മെന്റ് ഓര്‍ക്കുക. ഗാന്ധിയന്‍ അഹിംസാത്മക ആശയങ്ങളിലാണ് ചിപ്കോ പ്രസ്ഥാനം ആരംഭിച്ചത്. ആളുകള്‍, പ്രത്യേകിച്ച് സ്ത്രീകള്‍, മരങ്ങള്‍ കെട്ടിപ്പിടിച്ച് വനനശീകരണത്തിനെതിരെ പ്രതിഷേധിച്ചു. ഇന്ത്യയൊട്ടാകെ ഹരിതപ്രസ്ഥാനത്തിനു പിന്തുണയുമായി ആയിരക്കണക്കിന് ആളുകളാണ് രംഗത്തെത്തിയത്.
1985-ല്‍, നര്‍മ്മദാ ബച്ചാവോ ആന്ദോളന്‍ സമാരംഭിച്ചു. ഈ പ്രക്ഷോഭം വികസന പദ്ധതികളെക്കുറിച്ചുള്ള ജനങ്ങളുടെ ധാരണകളെ മാറ്റിമറിച്ചു. നര്‍മ്മദാനദിയില്‍ ധാരാളം അണക്കെട്ടുകള്‍ നിര്‍മ്മിക്കുന്നതിലുള്ള എതിര്‍പ്പ് പകടിപ്പിക്കുന്നതിനാണ് ഈ പ്രകടനം നടത്തിയത്. ആദിവാസികള്‍, കര്‍ഷകര്‍, പരിസ്ഥിതിവാദികള്‍, മനുഷ്യാവകാശ വക്താക്കള്‍ എന്നിവരടങ്ങിയ ഒരു വലിയ സംഘത്തെ അത് ഒരുമിച്ചു കൊണ്ടുവന്നു. അണക്കെട്ടിലെ വികസനം അടിയന്തരമായി നിര്‍ത്തിവയ്ക്കാന്‍ കോടതി ഉത്തരവിട്ടു.
ലോക്പാല്‍ (ജന്‍ ലോക്പാല്‍) ബില്‍, 2011: അഴിമതിവിരുദ്ധ പ്രചാരകന്‍ അണ്ണാ ഹസാരെ ജന്തര്‍മന്തറില്‍ നിരാഹാര സമരം നടത്തിയപ്പോള്‍, ലോക്പാല്‍ (ജന്‍ ലോക്പാല്‍) ബില്‍, 2011 മുഴുവന്‍ ജനങ്ങള്‍ അദ്ദേഹത്തിനു പിന്നില്‍ അണിനിരന്നു.
ഫലപ്രദമായ മറ്റൊരു പ്രതിഷേധത്തിന്റെ ഫലം നിര്‍ഭയ മൂവ്മെന്റ്! 2012-ലെ ഡല്‍ഹി കൂട്ടബലാത്സംഗത്തെത്തുടര്‍ന്ന്, രാജ്യത്തിന്റെ വിവിധ ഭാഗങ്ങളില്‍ നൂറുകണക്കിന് ആളുകള്‍ പ്രതിഷേധവുമായി തെരുവിലിറങ്ങി. ഒടുവില്‍ പുതിയ നിയമനിര്‍മ്മാണം നടത്തി. പെണ്‍കുട്ടികളുടെ സംരക്ഷണം ഉറപ്പാക്കാന്‍ സര്‍ക്കാര്‍ നിര്‍ഭയ ഫണ്ടും ആരംഭിച്ചു.
2020ലെ കര്‍ഷകരുടെ പ്രതിഷേധം, മൂന്ന് ഫാം ആക്ടുകള്‍ക്കെതിരെ രാജ്യത്തുടനീളം കര്‍ഷകര്‍ നടത്തിയ ഒരു വര്‍ഷം നീണ്ട പ്രതിഷേധം വിജയിച്ചു, സര്‍ക്കാര്‍ ബില്ലുകള്‍ പിന്‍വലിക്കുകയും എംഎസ്പി അവലോകനം ചെയ്യാന്‍ ഒരു കമ്മിറ്റി രൂപീകരിക്കുകയും ചെയ്തു.
പ്രതിഷേധങ്ങള്‍ ഒരു ജനാധിപത്യഭരണകൂടത്തെ ശരിയായ ദിശാസൂചിക നല്‍കി മുന്നോട്ടു നയിക്കാനുള്ള ഉപാധികളായി തീരുന്നു എന്നിടത്താണ് യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍ ജനാധിപത്യം മാംസവും രക്തവും മജ്ജയും ഒക്കെയുള്ള ജീവസ് ആയി മാറുന്നത്.
